Mikrobiom skóry głowy

Na jednym centymetrze kwadratowym ludzkiej skóry może zamieszkiwać nawet miliard mikroorganizmów, takich jak bakterie, grzyby i wirusy, a najwięcej z nich znajduje się na skórze głowy. Ogół tych organizmów nazywa się mikrobiomem, który jest unikatowy dla każdego człowieka i inny w zależności od części ciała. Zachowanie jego równowagi jest kluczowe, aby utrzymać skórę głowy w zdrowiu i dobrej kondycji. Choć mikroorganizmy takie jak bakterie, wirusy czy grzyby wywołują raczej negatywne konotacje, mikrobiom jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu i towarzyszy nam od chwili narodzin. Warto pamiętać także o tym, że mikroorganizmy mogą zasiedlać także mieszki włosowe, których ujścia znajdują się na skórze. Część mieszka, która leży powyżej ujścia gruczołu łojowego, czyli lejek, sprawia, że włos układa się luźno w skórze i nie przylega ściśle do ścian mieszka. Konsekwencją takiej budowy mieszka włosowego jest jednak także to, że w jego górnej części osiedlać mogą się grzyby i bakterie, które tworzą swój własny mikrobiom.

Czynniki wpływające na mikrobiom skóry głowy

To, jak wygląda mikrobiom danego człowieka, zależy od wielu czynników. Mikroorganizmy zaczynają zasiedlać skórę już w chwili narodzin, a na ich skład ilościowy i jakościowy ma wpływ nawet to, czy dziecko urodzi się siłami natury, czy poprzez cesarskie cięcie. Mikrobiom jest także zależny od indywidualnych uwarunkowań człowieka, jego wieku, płci i konkretnej części ciała – inne mikroorganizmy bytują na skórze głowy, inne w jelitach, a jeszcze inne na stopach. Mikrobiom jest także warunkowany przez wiele innych czynników, które mogą przyczynić się do zaburzenia jego równowagi. Należą do nich zaburzenia hormonalne, przyjmowane leki, używane kosmetyki, stany zapalne skóry, choroby immunologiczne, stres, a także dieta. Nie bez znaczenia jest także wpływ środowiska, a dokładniej nasłonecznienie, temperatura i wilgotność powietrza w miejscu, w którym przebywamy. Mikrobiom na skórze głowy jest wyjątkowo obfity, ponieważ ma ku temu sprzyjające warunki. Skóra głowy przejawia wysoką wilgotność, temperaturę wyższą niż na innych obszarach skóry i wydziela sebum, które stanowi pożywkę dla mikroorganizmów.

Skład mikrobiomu skóry głowy

Na skórze głowy bytują przede wszystkim grzyby – drożdżaki z gatunku Malassezia (głównie Malassezia globosa i Malassezia stricta). Stanowią one około połowę populacji mikrobiomu tej okolicy i żywią się produkowanym przez skórę sebum. Do innych grzybów występujących w mikrobiomie skórze głowy zalicza się gatunki takie jak Acremonium spp., Didymella bryoniae, Cryptococcus liquefaciens i Cryptococcus diffluens, Coniochaeta spp. oraz Rhodotorulaspp. Bakterie najliczniej występujące na skórze głowy to Staphylococcus epidermidis oraz Cutibacterium acnes, która zwiększa swoją populację w okresie dojrzewania. Jest to także bakteria odpowiedzialna za powstawanie trądziku. Corynebacterium spp., Streptococcus spp., Acinetobacter spp. i Prevotella spp. są wymieniane wśród innych, znacznie mniej licznych gatunków bakterii. Wśród wirusów bytujących na skórze głowy wymienić można wirus brodawczaka ludzkiego, natomiast wśród roztoczy – mikroskopijne pajęczaki o wielkości od 0,1 mm do 0,4 mm – Demodex folliculorum i Demodex brevis.

Funkcje mikrobiomu skóry głowy

Jeśli mikrobiom skóry głowy utrzymany jest w równowadze, mikroorganizmy wchodzące w jego skład są uważane za niezbędne do utrzymania homeostazy i zdrowia skóry. Chronią skórę przed kolonizacją przez patogeny, poprzez stymulację produkcji cytokin biorących udział w inicjacji i utrzymaniu odpowiedzi immunologicznej. W ten sposób hamują namnażanie się na skórze obcych jej mikroorganizmów. Co więcej, mikrobiom pomaga zmniejszyć nasilenie stanu zapalnego, wspomaga naprawę tkanek i bierze udział w utrzymaniu prawidłowego pH skóry. Pożyteczne mikroorganizmy sprzyjają prawidłowemu funkcjonowaniu bariery ochronnej skóry – rozkładają pot i sebum tak, aby mogły stać się nawilżającymi substancjami uszczelniającymi barierę naskórka. Poprzez wzmocnienie bariery ochronnej skóry, chronią ją przed negatywnymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie UV.

Zaburzenia równowagi mikrobiomu skóry głowy

Badania potwierdzają, że zaburzenia w składzie ilościowym i jakościowym mikrobiomu mogą prowadzić do rozwoju chorób skóry głowy. Do tych dermatoz zalicza się:

Łupież i łojotokowe zapalenie skóry, w przebiegu których obserwuje się zwiększenie populacji grzybów z gatunku Malassezia. W tych chorobach drożdżaki żywią się trójglicerydami obecnymi na skórze głowy, a uwolnione w ten sposób kwasy tłuszczowe podrażniają skórę. W konsekwencji cykl odnowy komórkowej skóry skraca się z 28 dni do 7-21 dni, co oznacza, że komórki złuszczają się za szybko, gromadząc się w nadmiarze na powierzchni skóry. Oprócz grzybów z gatunku Malassezia na rozwój tych jednostek chorobowych może mieć wpływ zmniejszenie populacji bakterii Cutibacterium spp. i zwiększenie liczebności Staphylococcus spp. Ponadto bakterie takie jak Hymenobacter i Deinococcus mogą być odpowiedzialne za objawy towarzyszące łupieżowi i łojotokowemu zapaleniu skóry, takie jak swędzenie lub pieczenie. Według niektórych badaczy do rozwoju tych chorób przyczynia się nie konkretny gatunek bakterii czy grzybów, ale brak równowagi między nimi.

Zapalenie mieszków włosowych wyłysiające – przyczyna tej choroby, będącej formą łysienia bliznowaciejącego, nie jest dobrze poznana, jednak badania sugerują, że w przebiegu schorzenia na skórze głowy wykrywa się zakażenie bakteriami Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) oraz Propionibacterium acnes.
Bakteryjne zapalenie mieszków włosowych związane jest z zaburzeniem mikrobiomu mieszka włosowego. Może zostać wywołane bakteriami takimi jak Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), który naturalnie bytuje na skórze, jednak prowadzi do stanu zapalnego, gdy dostanie się do mieszka włosowego, na przykład wskutek przerwania ciągłości naskórka.
Grzybicze zapalenie mieszków włosowych jest również związane z zaburzeniem mikrobiomu mieszków włosowych. Występuje, gdy drożdżaki z rodzaju Malassezia, które stanowią integralną część mikrobiomu skóry głowy, przedostają się do mieszków włosowych i namnażają się, prowadząc do rozwoju choroby.
Łysienie androgenowe – związek zaburzenia mikrobiomu z występowaniem tej choroby nie jest zbyt dobrze poznany. Badania pokazują, że u Pacjentów chorych na to schorzenie w mieszku włosowym zidentyfikowano porfiryny produkowane przez bakterie Cutibacterium spp.
Łuszczyca – mikrobiom skóry głowy osób chorych na łuszczycę różni się od mikrobiomu osób nieposiadających tej choroby. Badania wskazują, że w przebiegu schorzenia występuje zwiększenie populacji grzybów z gatunku Malassezia, co może świadczyć o tym, że prowadzą one do zaostrzenia objawów choroby. Mikrobiom zmian łuszczycowych, w tym skóry głowy, charakteryzuje się także zwiększoną różnorodnością bakterii i zwiększeniem populacji S. aureus.
Atopowe zapalenie skóry – w przebiegu tej choroby obserwuje się zaburzenie mikrobiomu skóry głowy polegające na zwiększeniu populacji S. aureus i zmniejszeniu ilości Cutibacterium, Corynebacterium i Streptococcus, co może mieć związek z zaostrzeniem objawów schorzenia.

Zachowanie równowagi mikrobiomu skóry głowy

Choć nie mamy bezpośredniego wpływu na wystąpienie wielu chorób związanych z zaburzeniem równowagi mikrobiomu, takich jak wyłysiające zapalenie mieszków włosowych, możemy przeciwdziałać innym schorzeniom, w tym łupieżowi, a także dbać o to, aby skład ilościowy i jakościowy mikrobiomu utrzymywał się na optymalnym poziomie. Dzięki temu nie tylko zmniejszymy szanse wystąpienia wielu dermatoz, ale także nieprzyjemnych objawów takich jak swędzenie, pieczenie czy suchość skóry głowy:

Odpowiednia pielęgnacja skóry głowy opierająca się na regularnym złuszczaniu i nawilżaniu skóry głowy oraz dobraniu łagodnego szamponu. Więcej na ten temat przeczytasz w zakładce Pielęgnacja skóry głowy. Optymalna pielęgnacja pozwoli na usunięcie nadmiaru sebum oraz zanieczyszczeń ze skóry głowy, a także ją odżywi, co przyczyni się do utrzymania populacji mikroorganizmów na dobrym poziomie.
Delikatne traktowanie skóry głowy polegające przede wszystkim na jej delikatnym myciu, niedrapaniu i niepocieraniu. Mikrouszkodzenia wywołane agresywnym obchodzeniem się ze skórą głowy mogą być drogą, przez którą mikroorganizmy wnikną do głębszych warstw skóry.
Unikanie czynników szkodliwych dla skóry, w tym noszenia zbyt ciepłych nakryć głowy, chodzenia spać z mokrymi włosami i zakładania turbanu z ręcznika po myciu włosów. Wilgotne i ciepłe środowisko sprzyja namnażaniu się grzybów, co może prowadzić do łupieżu lub łojotokowego zapalenia skóry głowy. Należy unikać także promieniowania UV, ponieważ jego właściwości wysuszające i podrażniające zaburzają mikrobiom skóry głowy.

Lepsze poznanie mikrobiomu skóry głowy pozwala na dokładniejsze zrozumienie mechanizmów rządzących jej kondycją. Choć badania dotyczące wpływu mikrobiomu na jednostki chorobowe takie jak łysienie androgenowe czy łuszczyca są na początkowym etapie, wiemy, że zaburzenia w składzie mikroorganizmów na skórze głowy i w mieszkach włosowych mają duży wpływ na ich zdrowie. Z tych względów warto wiedzieć, co należy robić, a czego należy unikać, aby zachować mikrobiom w równowadze.