Czerniak

Charakterystyka

Czerniak to nowotwór powstający z komórek wytwarzających barwnik skóry, czyli melaninę. Może lokalizować się na skórze, zarówno w obrębie znamion, jak i poza nimi (czerniak skóry), a także na błonach śluzowych, w okolicy gałki ocznej (czerniak wewnątrzgałkowy) oraz we wszystkich narządach, w których znajdują się melanocyty (opony mózgowe, układ pokarmowy, węzły chłonne). Jest to nowotwór wyjątkowo złośliwy – cechuje się szybkim wzrostem i agresywnymi przerzutami do innych narządów, często do węzłów chłonnych. W takich przypadkach mówimy o czerniaku z przerzutami. Czerniak to jeden z najczęstszych typów nowotworów złośliwych. Choć ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem, ten nowotwór może rozwinąć się u każdego, bez względu na wiek i płeć, w dowolnym miejscu na skórze. U mężczyzn czerniak najczęściej pojawia się na tułowiu, głowie i szyi, natomiast w przypadku kobiet – w dolnych partiach nóg. Osoby o bardzo ciemnej karnacji rzadko chorują na ten typ nowotworu, a jeśli występuje, zazwyczaj lokalizuje się pod paznokciami lub na spodzie stóp i dłoni.

Objawy

Do pierwszych objawów czerniaka należą zmiana cech już istniejącego znamienia lub powstanie nowej, niepokojącej zmiany. W wielu przypadkach zmiana ma czarne lub niebiesko-czarne obszary. Zmiany nowotworowe często wykazują następujące cechy, opisywane jako „ABCDE”:

A jak asymetria – zmiana ma niesymetryczny kształt. 

B jak brzegi – krawędzie są nierówne, rozmyte lub nieregularne, zmiana „wylewa się” na otaczającą ją skórę. 

C jak ciemny kolor – kolor zmiany jest nierówny, w jej obrębie mogą występować kolory takie jak czarny, brązowy, biały, szary czerwony, różowy i niebieski.

D jak duży rozmiar – zmiana powiększa się i zazwyczaj osiąga rozmiar powyżej 5 milimetrów.

E jak ewolucja – zmiana zwiększa średnicę i uwypukla się.

Nie wszystkie czerniaki wykazują powyższe cechy, zwykle występują pod różnymi postaciami. Do niepokojących objawów należą także swędzenie w obrębie zmiany, a w zaawansowanych przypadkach – krwawienie i wysięk. Czerniaki zazwyczaj nie powodują bólu. Zmiany w obrębie obecnych znamion i pieprzyków, a także wszystkie nowe, niepokojące zmiany powinny być skonsultowane z dermatologiem, szczególnie jeśli Pacjent narażony jest na czynniki ryzyka występowania choroby.

Przyczyny powstawania

Za powstawanie czerniaka odpowiada nieprawidłowy i niekontrolowany podział melanocytów, czyli komórek produkujących pigment skóry, który nazywa się zezłośliwieniem. Nietypowe komórki mogą atakować komórki zdrowe, tworząc na powierzchni skóry tkankę nowotworową. Badania mówią, że wielu czerniakom da się zapobiec dzięki unikaniu lub kontrolowaniu czynników ryzyka i profilaktyce przeciwnowotworowej. Do czynników ryzyka należą:

• Posiadanie dużej liczby znamion i pieprzyków
• Nietypowe znamiona
• Historia zachorowania na ten nowotwór w rodzinie
• Przebycie czerniaka
• Osłabienie układu odpornościowego
• Jasna karnacja
• Oparzenia słoneczne, zwłaszcza w młodym wieku
• Piegi
• Ekspozycja na promieniowanie UV, zarówno to emitowane przez słońce, jak i lampy w solariach.

Warto pamiętać, że nie każdy, kto znajduje się w grupie ryzyka, zachoruje na czerniaka. Jak wspomniano wcześniej, nadal nie wiemy, czemu niektóre osoby chorują, a inne nie. Badania mówią, że nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV to istotny czynnik powodujący czerniaka, a unikanie go zmniejsza ryzyko zachorowania. O tym, w jaki sposób zminimalizować czynniki ryzyka, dowiesz się w zakładce Profilaktyka nowotworów skóry głowy.

Stadia zaawansowania

W przypadku wykrycia czerniaka lekarz określa stopień jego zaawansowania, aby dobrać odpowiedni sposób leczenia. Stadia zaawansowania czerniaka opisuje się następująco:

• Stadium 0 – komórki nowotworowe znajdują się w tylko w wierzchniej warstwie skóry. Czerniak nie zajął tkanek, które położone są głębiej.
• Stadium I – czerniak ma do 1 milimetra grubości i przebiega z owrzodzeniem lub ma od 1 do 2 milimetrów długości, a owrzodzenie nie występuje.
• Stadium II – nowotwór ma od 1 do 2 milimetrów grubości i występuje z owrzodzeniem lub powyżej 2 milimetrów grubości i przebiega z owrzodzeniem lub bez.
• Stadium III – komórki nowotworowe zajęły okoliczne tkanki – co najmniej 1 węzeł chłonny lub skórę i tkankę podskórną w miejscu pierwotnego czerniaka bez zajęcia węzłów chłonnych.
• Stadium IV – czerniak rozprzestrzenił się do innego organu, węzłów chłonnych, lub na skórę pierwotnie niezajętą.
• Nawroty – czerniak pojawia się ponownie po tym, jak został wyleczony. Nowotwór może pojawić się w tym samym lub zupełnie innym miejscu.

Diagnostyka

Szanse na wyleczenie czerniaka we wczesnym stadium są bardzo wysokie, z tego względu szybkie wykrycie choroby jest tak istotne. Diagnostyka czerniaka opiera się na wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym, badaniu dermatoskopem lub wideodermatoskopem, a także biopsji wycinającej, podczas której lekarz może usunąć całość nowotworu. Podstawą rozpoznania czerniaka jest badanie histopatologiczne całej wyciętej zmiany barwnikowej. Badania dodatkowe mogą objąć badania krwi, tomografię komputerową, badanie RTG oraz ocenę ultrasonograficzną – USG. Metody diagnostyczne używane do wykrywania nowotworów opisane są w zakładce Diagnostyka łagodnych i złośliwych nowotworów skóry głowy.

Leczenie

Na dokładny przebieg leczenia wpływ ma wiele czynników, w tym stadium czerniaka, jego umiejscowienie, wiek Pacjenta, jego stan zdrowia i inne. Dostępne metody leczenia obejmują wycięcie chirurgiczne, chemioterapię, immunoterapię, leczenie ukierunkowane molekularnie i radioterapię, a także połączenie tych metod. Leczenie chirurgiczne jest najczęstszym postępowaniem u chorych na czerniaki, ponieważ pozwala na usunięcie całej zmiany wraz z marginesem zdrowych tkanek. Leczenie uzupełniające po leczeniu chirurgicznym stosuje się w wybranych przypadkach. W przypadku przerzutów do węzłów chłonnych, niezbędne jest także usunięcie chirurgiczne czerniaka z tych miejsc. Więcej o leczeniu nowotworów przeczytasz w zakładce Leczenie złośliwych nowotworów skóry głowy.

Warto pamiętać, że zarówno zdiagnozowanie czerniaka, jak i jego leczenie, oprócz obciążenia fizycznego, stanowią duże obciążenie psychiczne dla osoby chorej. Z tego względu lekarz może zalecić Pacjentowi skorzystanie z pomocy psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty. Wsparcie otrzymywane od bliskich jest także bardzo ważne dla Pacjenta.

Umów wizytę