Choroby skóry głowy a stan psychiczny

Dziedziną nauki opisującą związki pomiędzy dermatologią, psychiatrią i psychologią jest psychodermatologia. Choć jest to stosunkowo młoda gałąź badań, wiemy, że choroby skóry są nierozerwalnie związane ze stanem psychicznym i samopoczuciem Pacjentów. Szacuje się, że od 30 do 60% osób z chorobami dermatologicznymi przejawia nieprawidłowości natury psychicznej. Z tego względu znajomość zagadnień związanych z psychodermatologią pozwala na skuteczniejsze leczenie, zarówno przez lekarza dermatologa, jaki i psychiatrę i/lub psychologa. Negatywne emocje, które odczuwają chorzy na dermatozy, mogą być równie silne jak te przeżywane podczas chorób zagrażających życiu, a ich konsekwencje poważniejsze niż te wywołane przez choroby dermatologiczne.

Związek między chorobami skóry głowy a stanem psychicznym

Związek umysłu z ciałem rozpoczyna się już w życiu płodowym, ponieważ skóra i układ nerwowy powstają z tej samej ektodermy. Skóra jest narządem docelowym dla modulatorów układu immunologicznego i hormonów stresu, natomiast układ nerwowy reguluje zdolności czuciowe skóry oraz jej homeostazę. Opisuje to model NICE (neuro-immuno-cutaneous-endocrine model), który mówi, że istnieje duża zależność między układem neurologicznym, immunologicznym, hormonami i skórą. Co więcej, skóra i włosy pełnią szereg funkcji psychologicznych i społecznych. Skóra ma zdolność wyrażania emocji, kształtuje obraz własnej osoby, poczucie wartości oraz samoocenę, jest także organem czucia. Z tego względu wpływa na rozwój emocjonalny człowieka i odgrywa rolę w jego życiu społecznym. Włosy, podobnie jak skóra, wpływają na postrzeganie samego siebie, są częścią tożsamości człowieka i mogą wpływać na poczucie atrakcyjności. Co więcej, dzięki swojej symbolice, mogą służyć jako wyraz i zaakcentowanie statusu społecznego, wartości czy przynależności do grupy. Z tych powodów zaburzenia zarówno w obrębie skóry i włosów, jak i w psychice, mogą na siebie wzajemnie oddziaływać. Te korelacje często prowadzą do efektu błędnego koła. Pacjenci dermatologiczni doświadczają negatywnych emocji, które zaostrzają przebieg choroby, pogorszenie stanu schorzenia prowadzi do jeszcze większego stresu, a nawet rozwinięcia zaburzeń psychicznych. Z drugiej strony dermatozy wywołane zaburzeniami psychicznymi również mogą negatywnie oddziaływać na psychikę chorego, pogarszając pierwotne schorzenie, co także prowadzi do efektu błędnego koła.

Rodzaje schorzeń psychodermatologicznych

Obserwując sieć zależności między psychiką a chorobami dermatologicznymi, wyróżnić można trzy najważniejsze grupy schorzeń psychodermatologicznych:

1. Zaburzenia psychiczne jako konsekwencja chorób dermatologicznych

Każda dermatoza, także ta dotycząca skóry i włosów, może negatywnie oddziaływać na ludzką psychikę. Chory może doświadczać obniżenia samooceny i poczucia własnej wartości, stresu, samotności i poczucia winy, a także poczucia bycia niezrozumianym i wyobcowanym ze społeczeństwa, a nawet rodziny. Ponadto, osoba z dermatozą może przejawiać wiele negatywnych emocji takich jak smutek, strach, wstyd, bezsilność, złość, frustracja i wiele innych. Dermatozy mogą prowadzić do pojawienia się zaburzeń psychicznych, takich jak:

• zaburzenia lękowe,
• depresja,
• fobia społeczna,
• zespół stresu pourazowego,
• zaburzenia odżywiania.

Osoby chore mogą także przejawiać myśli i tendencje suicydalne. Na pojawienie się tego typu emocji i zaburzeń wpływa wiele czynników. Zauważono, że występują one w zależności od rodzaju choroby skóry (często obserwuje się je w łuszczycy, łysieniu plackowatym i trądziku), położenia i rozległości zmian (np. występowania w miejscach widocznych, których nie da się ukryć), długości trwania choroby (i jej ewentualnej chroniczności) oraz uwarunkowań takich jak płeć czy wiek. Z tych względów osoby chore na dermatozy powinny mieć dostęp nie tylko do leczenia dermatologicznego, ale jeśli to koniecznie, także do wsparcia psychologa i/lub psychiatry.

2. Choroby dermatologiczne jako konsekwencja zaburzeń psychicznych

Choroby dermatologiczne mogą być objawem zarówno niezdiagnozowanych, jak i wykrytych zaburzeń psychicznych. Osoba chora może doprowadzić do ich wystąpienia niecelowo lub dążyć do uszkodzenia skóry, co obserwuje się w przypadku sztucznie wywołanych dermatoz. Do innych dermatoz, które mogą być konsekwencją chorób psychicznych, zalicza się między innymi:

• Zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja i bulimia, objawiają się suchością skóry, zmianami skórnymi, nadmiernym wypadaniem i łamliwością włosów, a także kruchością paznokci. Zazwyczaj spowodowane są niedoborem składników odżywczych w diecie.
• Obłęd pasożytniczy opiera się na przekonaniu chorego, że na jego skórze i/lub pod skórą bytują pasożyty. Pacjent może uszkadzać skórę, próbując je wydłubać, prowadząc tym samym do nadkażeń bakteryjnych, wirusowych czy grzybicznych lub odkażać skórę agresywnymi detergentami, prowadząc do alergii i przebarwień.
• Trichotillomania to schorzenie, w którym osoba chora uporczywie i niekontrolowanie wyrywa własne włosy, zazwyczaj z głowy, choć mogą być to włosy na całym ciele. W efekcie na skórze pojawiają się obszary wyłysienia, przypominające łysienie plackowate.
• Sztucznie wywołane dermatozy takie jak dermatoza arteficjalna, zespół Munchausena, samookaleczenia na podłożu nerwicowym, trądzik z zadrapania i trądzik przeczosowy. W przebiegu tych schorzeń chory uszkadza skórę paznokciami lub ostrymi przedmiotami tak, aby rany przypominały choroby skóry, lub wręcz przeciwnie – aby miały dziwne i geometryczne kształty. Uszkodzenia skóry mogą ulegać nadkażeniem, a także prowadzić do posocznicy.

Dermatolodzy są często pierwszymi lekarzami, którzy rozpoznają dermatozy będące konsekwencją zaburzeń psychicznych. W ich leczeniu ważna jest współpraca dermatologa, psychiatry i Pacjenta, duży wpływ ma także wsparcie chorego przez bliskich.

3. Schorzenia dermatologiczne modyfikowane przez czynniki psychologiczne

Wiele schorzeń dermatologicznych modyfikowanych jest przez czynniki psychologiczne, co oznacza, że mają one wpływ na pojawienie się choroby, a także jej zaostrzenia. Zrozumienie tych zależności zarówno przez lekarza, jak i Pacjenta, jest niezbędnym elementem leczenia wielu dermatoz. Schorzenia dotyczące skóry głowy, które ulegają zaostrzeniu przez czynniki psychologiczne, szczególnie stres, to między innymi:

• Łysienie plackowate – za przyczyny tego niebliznowaciejącego typu łysienia uważa się uwarunkowania genetyczne, zaburzenia autoimmunologiczne, a także silny, przewlekły stres. Wydarzenia stresogenne są także jednym z wyzwalaczy zaostrzeń choroby, ponieważ powodują wzmożone uwalnianie cytokin prozapalnych, które przyczyniają się do łysienia plackowatego.
• Łuszczyca – podobnie jak w łysieniu plackowatym, wśród przyczyn łuszczycy wymienia się podłoże genetyczne, zaburzenia autoimmunologiczne oraz silny stres, który także prowadzi do nasilenia objawów i może uchroniczniać przebieg choroby. Stres wzmaga wydzielanie kortyzolu, który negatywnie wpływa na zmiany łuszczycowe.
• Atopowe zapalenie skóry – choć stres nie jest uważany za jedną z przyczyn tej dermatozy, potwierdzono, że negatywne emocje wpływają na zaostrzenie choroby. Cytokiny prozapalne uwalniane w czasie stresu pobudzają limfocyty Th2, które obniżają odporność skóry i sprawiają, że jest bardziej podatna na pogorszenie przebiegu choroby.

Stres i inne negatywne emocje, które zaostrzają przebieg wyżej opisanych dermatoz (ale także wielu innych, takich jak liszaj płaski czy bielactwo nabyte), często wiążą się z obniżeniem jakości życia Pacjentów spowodowanym chorobą. Schorzenia te często prowadzą do niskiej samooceny, trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie, depresji, a nawet myśli samobójczych. Z tych względów równoległa opieka dermatologa oraz psychiatry i/lub psychologa może znacząco wpłynąć na poprawę stanu nie tylko choroby dermatologicznej, ale także stanu psychicznego chorego.

Związek psychiki ze skórą i jej zdrowiem jest niepodważalny. Choć psychodermatologia jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy, badacze nieustannie odkrywają nowe zależności między stanem psychicznym człowieka a chorobami skóry. Z tych względów edukacja Pacjentów w zakresie tych powiązań jest niezwykle istotna w leczeniu zarówno dermatoz, jak i zaburzeń psychicznych. Równie ważna jest współpraca lekarzy specjalistów z tych dziedzin, a także wsparcie chorego przez najbliższych.