Łagodne zmiany nowotworowe skóry głowy nie są groźne dla zdrowia i zazwyczaj stanowią defekt jedynie kosmetyczny. Mogą mieć jednak negatywny wpływ na samoocenę Pacjenta i powodować dyskomfort związany na przykład z czesaniem włosów. W przeciwieństwie do zmian łagodnych, nowotwory złośliwe skóry głowy mogą zagrażać zdrowiu, a nawet życiu osoby chorej. Z tego względu wczesna i trafna diagnostyka zmian skórnych jest kluczowa w doborze celowanego i skutecznego leczenia. Wiele raków skóry daje prawie stuprocentową szansę wyleczenia, o ile zostaną wykryte odpowiednio wcześnie. Jeśli więc na Twojej skórze głowy pojawi się jakakolwiek niepokojąca zmiana, niezwłocznie udaj się do lekarza dermatologa. Stan skóry głowy możesz także kontrolować dzięki regularnym samobadaniom i profilaktycznym wizytom u specjalisty, które opisano w zakładce Profilaktyka nowotworów skóry głowy.

Niepokojące objawy, czyli kiedy udać się do dermatologa

Podczas codziennej pielęgnacji skóry głowy i włosów, na przykład podczas mycia, czesania czy stylizacji, a także podczas samobadania, warto zwrócić uwagę na następujące objawy:

• zmiana kształtu, wielkości, koloru i krawędzi znamion na skórze głowy,
• stan zapalny lub zaczerwienienie,
• piekąca, swędząca lub boląca zmiana,
• sącząca się lub krwawiąca ranka,
• guzki, zarówno twarde, jak i miękkie, niezależnie od koloru,
• plamy na skórze głowy, niezależnie od koloru i wielkości.

Nie każdy z powyższych objawów musi oznaczać nowotwór skóry, niemniej jednak nie jesteśmy w stanie stwierdzić samodzielnie, czy zmiana na skórze głowy jest łagodna, czy złośliwa. Konsultacja dermatologiczna jest więc wskazana przy wystąpieniu jakiegokolwiek wyżej przedstawionego objawu.

Diagnostyka zmian łagodnych i nowotworów skóry głowy – etapy

1. Wywiad medyczny

Każda wizyta u lekarza dermatologa rozpoczyna się wywiadem medycznym. Jest to niezbędne narzędzie diagnostyczne, które pozwala specjaliście poznać pełen obraz problemu. Podczas wywiadu medycznego niezwykle istotna jest szczerość Pacjenta oraz podejście lekarza, który powinien cechować się cierpliwością, empatią i używać zrozumiałego języka. Jeśli posiadasz dokumentację medyczną związaną z niepokojącą zmianą na skórze głowy, zabierz ją ze sobą. Do wywiadu medycznego warto się przygotować, zapisując przed wizytą najważniejsze informacje dotyczące problemu. Przygotuj więc odpowiedzi na następujące pytania:

• Czy pracujesz lub mieszkasz w miejscu, w którym jesteś narażony na działanie toksycznych substancji?
• Czy miałeś styczność z toksycznymi substancjami, takimi jak arsen czy środki grzybobójcze?
• Kiedy po raz pierwszy zauważyłeś niepokojącą zmianę na skórze głowy? Czy od tamtej pory jej kształt, kolor, wielkość i krawędź zmieniły się? Jeśli tak, to jak szybko?
• Czy zmianie towarzyszy stan zapalny lub zaczerwienienie?
• Czy zmiana swędzi, piecze lub boli?
• Czy ze zmiany wydobywa się płyn lub krew?
• Czy niepokojąca zmiana może być wynikiem urazu lub poparzenia?
• Czy jesteś narażony na intensywną ekspozycję na słońce lub korzystasz z solarium?
• Czy zmiany pojawiły się na częściach ciała innych niż głowa?
• Jaka jest Twoja historia medyczna? Wymień wszelkie choroby, dolegliwości, alergie, operacje, zatrucia, wypadki, porody i menopauzę.
• Czy przyjmujesz lub przyjmowałeś jakiekolwiek leki? Jeśli tak, jakie?
• Czy w Twojej rodzinie występują przypadki wystąpienia łagodnych lub złośliwych nowotworów skóry?

Pamiętaj, aby przedstawić lekarzowi wszystkie informacje dotyczące problemu, nawet jeśli wydają się one nieistotne lub wstydliwe. Nie wahaj się zadawać pytań i wyrażać swoich obaw. Omów z lekarzem wszystkie nurtujące Cię kwestie. Szczera i otwarta współpraca na linii Pacjent-lekarz jest kluczem do postawienia trafnej i szybkiej diagnozy. 

2. Badania diagnostyczne

Po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu medycznego lekarz dermatolog może wykorzystać następujące metody diagnostyczne, których zastosowanie jest zależne między innymi od charakteru zmiany:

Badanie fizykalne

Jest to nieinwazyjna metoda diagnostyczna, podczas której lekarz bada Pacjenta, używając zmysłów wzroku i dotyku. Badanie fizykalne składa się z oceny ogólnego stanu zdrowia Pacjenta, obserwacji i palpacji. Podczas badania Pacjent znajduje się w wygodnej pozycji siedzącej.

Podczas obserwacji skóry głowy dermatolog ogląda niepokojącą zmianę. Wstępnie ocenia jej charakter i szuka nietypowych objawów, takich jak obrzęk, zaczerwienienie, owrzodzenie, sączenie się, krwawienie, nierówne krawędzie i wiele innych. Obserwacja dotyczy także innych obszarów skóry na ciele, ponieważ zmiany mogą występować nie tylko na głowie. Podczas palpacji dermatolog polega na swoim zmyśle dotyku. Specjalista dotyka więc skóry głowy i zmiany, oceniając ich cechy. Badanie palpacyjne może być wykonywane całą dłonią, kilkoma palcami, jednym palcem lub opuszkami palców. Badanie fizykalne pozwala na wykrycie niektórych łagodnych zmian skórnych (takich jak tłuszczak) i jest wstępem do rozpoznania wielu innych zmian na skórze głowy. Jeśli badanie fizykalne nie jest wystarczające do rozpoznania choroby, lekarz przeprowadza dalszą diagnostykę.

Badanie dermatoskopem

Badanie dermatoskopem ręcznym pozwala na 10-krotne powiększenie obserwowanej zmiany i jest szczególnie przydatne przy diagnozowaniu zmian barwnikowych. Jest to bezinwazyjna metoda diagnostyczna, która nie wywołuje u Pacjenta żadnego dyskomfortu. Oprócz dużego powiększenia, dermatoskop mocno oświetla badany obszar, dzięki czemu dermatolog jest w stanie ocenić zmianę dokładniej niż nieuzbrojonym okiem. W trakcie badania lekarz przykłada dermatoskop do skóry głowy i wnikliwie ją ogląda, podczas gdy Pacjent znajduje się w wygodnej pozycji siedzącej. Badanie dermatoskopowe ma zastosowanie między innymi w diagnostyce plamy soczewicowatej (która może być stanem przedrakowym), pozwalając ustalić, czy zmiana wykazuje cechy złośliwości.

Badanie wideodermatoskopowe

Jest to jedna z najcenniejszych metod diagnostycznych, ponieważ pozwala na wykrycie niepokojących objawów na bardzo wczesnym etapie ewentualnej choroby. Badanie jest bezinwazyjne i pozwala na wnikliwą obserwację struktur zmian skórnych na trzech poziomach: naskórka, granicy skórno-naskórkowej i górnych warstw skóry właściwej. Badanie opiera się na wideodermatoskopii, czyli zaawansowanej metodzie cyfrowej techniki obrazowej. Czas trwania badania wynosi około 20 minut.

Podczas badania specjalista ogląda zmianę na skórze głowy głowicą z kamerą, a obraz wyświetlany jest na ekranie komputera. W tym czasie Pacjent znajduje się w pozycji siedzącej. Badanie może być przeprowadzone z zastosowaniem płynu immersyjnego lub bez niego, w zależności od charakteru zmiany. Kamera używana podczas wideodermatoskopii pozwala na 400-krotne powiększenie obrazu za pomocą zoomu optycznego, wykonywanie zdjęć i filmów w rozdzielczości Full HD oraz zapisywanie ich w pamięci urządzenia. Zarejestrowane obrazy są przechowywane w formie elektronicznej a Pacjent otrzymuje ich kopię. Rozwiązanie to pozwala nie tylko na postawienie trafnej diagnozy, ale także na monitorowanie ewolucji zmian i postępów leczenia.

Biopsja wraz z oceną histopatologiczną

Inne metody diagnostyczne

Oprócz wyżej wymienionych metod diagnostycznych lekarz dermatolog może zalecić wykonanie badań dodatkowych. W zależności od charakteru zmiany i wstępnej diagnozy specjalista może skierować Pacjenta na badanie RTG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Plan leczenia po postawieniu diagnozy

Po postawieniu diagnozy lekarz wraz z Pacjentem ustala plan leczenia, który powinien być nie tylko skuteczny, ale także bezpieczny i możliwy do zrealizowania przez Pacjenta. Dermatolog uwzględnia więc kwestie takie jak rodzaj zmiany, stopień jej zaawansowania, wielkość i liczebność, ale także wiek, posiadane choroby i historię medyczną Pacjenta. Przy opracowywaniu planu leczenia ważną rolę odgrywają także aspekty psychologiczne, czy estetyczne. Warto pamiętać, że tylko trafna diagnoza pozwala na ustalenie efektywnego leczenia, natomiast wczesne rozpoznanie przyczynia się do sukcesu terapii, co jest szczególnie istotne w przypadku nowotworów złośliwych.