Wrodzone i nabyte zaburzenia strukturalne łodygi włosa

Charakterystyka

Zaburzenia w strukturze łodygi włosa mogą objawiać się jako izolowane zjawisko, (wynikające np. z agresywnej stylizacji włosów lub mutacji w konkretnym genie), lub być objawem licznych schorzeń, związanych lub niezwiązanych z włosami. Zmiany w łodydze włosa mogą przebiegać bez wzmożonej łamliwości lub sprawiać, że włosy są podatne na ułamywanie i kruche, co może prowadzić do nadmiernej utraty włosów i łysienia. Włosy o zmienionej strukturze mogą występować pojedynczo, w grupach lub obejmować całą głowę. Warto zauważyć, że włosy dystroficzne i dysplastyczne mogą stanowić do 18% wszystkich włosów człowieka i nie jest to powód do niepokoju. Zaburzenia w strukturze łodygi mogą być prawie niewidoczne i nie wpływać negatywnie na komfort życia Pacjenta, jednak zdarza się, że anomalie są bardzo widoczne i wywierają niekorzystny wpływ na samopoczucie chorego. Choć zaburzenia strukturalne włosów nie stanowią same w sobie problemu natury medycznej i nie wymagają leczenia, mogą być objawem innych schorzeń. Ponadto Pacjent może szukać pomocy specjalisty ze względów estetycznych i psychologicznych.

Przyczyny

Zaburzenia w strukturze łodygi włosa mogą mieć wiele przyczyn, od uszkodzeń mechanicznych, po poważne choroby. Wśród najczęstszych czynników powodujących anomalie strukturalne włosów wymienia się:

• Choroby genetyczne i genodermatozy – pewne choroby genetyczne, takie jak cytrulinemia, monilethrix, kwasica argininobursztynianowa, Choroba Menkesa, dysplazja oczno-zębowo-palcowa, Zespół Nethertona, Zespół Bjornstada, Zespół Crandalla i wiele innych, objawiają się (między innymi) nieprawidłowościami w budowie włosów.
• Czynniki fizyczne i/lub chemiczne – niewłaściwa pielęgnacja włosów i agresywne zabiegi fryzjerskie, a także uszkodzenia mechaniczne i chemiczne, mogą doprowadzić do powstania zaburzeń strukturalnych włosów. Wśród tych czynników wymienia się przede wszystkim trwałą ondulację, stylizację z użyciem ciepła (prostowanie, suszenie suszarką, kręcenie na lokówce), farbowanie, rozjaśniania, agresywne szczotkowanie i obcinanie tępymi narzędziami. Anomalie w strukturze włosów mogą wywołać także nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV, kąpiele w słonej wodzie oraz drapanie skóry głowy (spowodowane np. łuszczycą).
• Leki – zmiany w strukturze włosa mogą zostać wywołane działaniem niektórych leków, przede wszystkim chemioterapeutyków.
• Inne – niektóre zaburzenia w łodydze włosa są dziedziczne, jednak ich dokładne przyczyny nie są znane.

Rodzaje

Zmiany w łodydze włosa można podzielić na dwie grupy, w zależności od tego, czy przebiegają ze wzmożoną łamliwością włosów:

• Zaburzenia w strukturze łodygi włosa cechujące się wzmożoną łamliwością:
  • włosy paciorkowate (monilethrix),
  • włosy paciorkowate rzekome (pseudomonilethrix),
  • włosy skręcone (pili torti),
  • trichotiodystrofia (trichothiodystrophy),
  • włosy bambusowate (bamboo hair).
• Zaburzenia w strukturze łodygi włosa bez wzmożonej łamliwości:
  • włosy wełniaste (pili lanosi),
  • zespół włosów niedających się uczesać (uncombable hair syndrome),
  • pili multigemini,
  • włosy obrączkowate (pilli annulati)
  • rozszczep podłużny włosa (trichoptilosis).

Powyższe zaburzenia opisano poniżej:

• Włosy paciorkowate (monilethrix) – włosy cechują naprzemienne paciorkowate zwężenia i zgrubienia, co sprawia, że łatwo się łamią. Włosy są szorstkie i bez połysku, a chorobie towarzyszy łysienie o różnym nasileniu. Obecność tych włosów jest uwarunkowana genetycznie i może świadczyć o „zespole włosów paciorkowatych”, w którym oprócz zaburzeń włosów, może występować rogowacenie mieszkowe i dermatozy paznokci, zaburzenia układu nerwowego, zębów i narządu wzroku. Zdarza się, że struktura włosów ulega poprawie wraz z wiekiem.
• Włosy paciorkowate rzekome (pseudomonilethrix) – włosy cechują okrągławe rozszerzenia występujące w nieregularnych odstępach. W przeciwieństwie do włosów paciorkowatych powstają na skutek urazów mechanicznych i chemicznych. Po wyeliminowaniu czynników destrukcyjnych włosy odrastają zdrowe.
• Włosy skręcone (pili torti) – łodygi włosów skręcają się o 180° wzdłuż własnej osi co kilka milimetrów, co sprawia, że łatwo się łamią i prowadzi to do łysienia o różnym nasileniu. Zaburzenie objawia się w wieku niemowlęcym i zazwyczaj jest dziedziczne (rzadziej nabyte). Może świadczyć o wielu chorobach, np. zespole Menkesa, Bjornstada, Bazeksa, Crandalla oraz o innych dysplazjach ektodermalnych.
• Trichotiodystrofia (trichothiodystrophy), to rzadkie, dziedziczne schorzenie, które objawia się ciemnymi i jasnymi prążkami w obrębie łodygi włosa, przypominającymi tygrysi ogon. Trichotiodystrofia może być związana z zespołem BIDS (kruche włosy, niska inteligencja, obniżona płodność oraz niski wzrost) zespołem IBIDS (BIDS plus rybia łuska) oraz zespołem PIBIDS (IBIDS plus nadwrażliwość na słońce).
• Włosy bambusowate (bamboo hair/trichorrhexis invaginata). Ta nieprawidłowość w budowie łodygi włosa charakteryzuje się istnieniem wielu guzkowych zgrubień wzdłuż łodygi włosa, co sprawia, że cała łodyga wyglądem przypomina składaną lunetę lub pęd bambusa. Proksymalna  część (bliżej skóry głowy) zniekształcenia jest wklęsła, natomiast dystalna (znajdująca się bliżej końca łodygi włosa) jest wypukła, co wyglądem przypomina “piłkę w kubku”. Włosy bambusowe mogą być objawem zespołu złego wchłaniania i niedożywienia lub wskazywać na nieuleczalny zespół Nethertona, który cechuje się anomaliami strukturalnymi włosów, zmianami skórnymi z grupy rybiej łuski, schorzeniami alergicznymi i zaburzeniami wzrostu.
• Włosy wełniaste (pili lanosi) – mogą występować na całej głowie lub miejscowo (znamię włosów wełniastych) i są cechą dziedziczną występującą od urodzenia. Łodygi włosów są cienkie, rozszczepione, łamliwe lub skręcone wzdłuż własnej osi, więc trudno je uczesać. 
• Zespół włosów niedających się uczesać (uncombable hair syndrome) – może występować na całej głowie lub na jej części. Łodygi włosów cechują podłużne wgłębienia, włosy są niesforne, suche, nie rosną lub rosną bardzo wolno i trudno je uczesać. Przyczyna schorzenia nie jest znana, jednak wiadomo, że jest ono dziedziczne. W niektórych przypadkach wraz z wiekiem obserwuje się poprawę. Zespół włosów niedających się uczesać występuje dużo częściej u dziewczynek.
• Pili multigemini – w tej anomalii z jednego mieszka włosowego wyrasta więcej niż jeden włos. Pili multigemini występują w różnych schorzeniach przebiegających z łysieniem bliznowaciejącym, takich jak liszaj płaski mieszkowy lub ropne zapalenie mieszków włosowych.
• Włosy obrączkowate (pilli annulati) – jasne i ciemne odcinki włosów występują naprzemiennie. Przyczyna tego zaburzenia jest nieznana, najczęściej pojawia się już u noworodków (rzadziej jest nabyte), choć genetyczne podłoże występowania włosów obrączkowatych nie jest potwierdzone.
• Rozszczep podłużny włosa (trichoptilosis), a także rozszczepy oraz pęknięcia podłużne i poprzeczne (trichoschisis oraz trichoclasis), powstają na skutek agresywnych zabiegów fryzjerskich i niewłaściwej pielęgnacji włosów. Po wyeliminowaniu czynników destrukcyjnych włosy odrastają zdrowe.
• Objaw Pohla-Pinkusa (Pohl-pinkus constrictions), czyli miejscowe ścieńczenie łodygi włosa, może wystąpić w przebiegu chorób zakaźnych (w tym COVID-19), w wyniku stosowania leków przeciwnowotworowych oraz po wydarzeniach wywołujących silny stres.
• Włosy bańkowate (bubble hair) – to nabyte zaburzenie struktury włosów powstałe w wyniku niewłaściwej pielęgnacji włosów lub agresywnych zabiegów fryzjerskich. Na łodygach włosów widoczne są przestrzenie podobne do banieczek. Po wyeliminowaniu czynników destrukcyjnych włosy odrastają zdrowe.

• Syndrom luźnych włosów anagenowych (loose anagen syndrome) – cechuje się rozszczepionymi i popękanymi łodygami włosów oraz ułożeniem cebulek włosów w stosunku do łodygi pod kątem 45°. Cebulka nie jest dobrze osadzona w naskórku, co może prowadzić do nadmiernego wypadania włosów, a nawet łysienia. Przyczyny tego schorzenia nie są dokładnie poznane, jednak wskazuje się na genetyczne podłoże choroby.

Diagnostyka

Wrodzone i nabyte zaburzenia w strukturze łodygi włosa najczęściej diagnozuje się za pomocą mikroskopii świetlnej, mikroskopii w świetle spolaryzowanym oraz wideodermatoskopii. Aby przeprowadzić badanie mikroskopowe, specjalista ucina lub wyrywa od kilkunastu do ok. stu włosów i analizuje ich strukturę pod mikroskopem. W przypadku podejrzenia niektórych chorób, takich jak zespół Nethertona, specjalista może pobrać do badania włoski z brwi. Dzięki nowoczesnym urządzeniom cyfrowym, specjalista może dokonać oceny wideodermoskopowej włosów oraz struktur skóry owłosionej głowy. Zaletą wideodermatoskopii jest fakt, że jest ono nieinwazyjne i umożliwia ocenę dużej liczby łodyg w trakcie jednego badania bez konieczności ich wyrywania czy ucinania. Diagnostyka zaburzeń w strukturze łodygi włosa ma na celu ustalenie, czy anomalie są wrodzone, czy nabyte i na tej podstawie ustalenie planu leczenia. Jeśli specjalista podejrzewa, że zaburzenia strukturalne włosów mogą mieć związek z inną chorobą, zaleci dodatkowe badania, np. badanie słuchu w przypadku włosów skręconych (pili torti) występujących u noworodków (włosy skręcone mogą występować w zespołach Bjornstada i Crandalla, które wiążą się z postępującą utratą słuchu).

Metody leczenia

Niestety wiele wrodzonych zaburzeń strukturalnych włosów nie poddaje się leczeniu i nie opracowano dotąd skutecznych metod ich terapii. W przypadku włosów paciorkowatych możliwe jest leczenie retinoidami, opisano również przypadki poprawy wyglądu włosów po stosowaniu gryzeofulwiny. Włosy skręcone w zespole Menkesa leczy się stosując miedź z histydyną w postaci codziennych iniekcji podskórnych. Zaleca się natłuszczanie włosów i stosowanie odżywek. Warto pamiętać, że w niektórych zaburzeniach strukturalnych włosów do poprawy dochodzi samoistnie wraz z wiekiem. W wielu przypadkach jedynym rozwiązaniem może okazać się wybór krótkiej fryzury. Nabyte zaburzenia w strukturze włosa leczy się poprzez eliminację czynników je wywołujących. Pacjenci powinni więc zrezygnować z zabiegów niszczących włosy, takich jak trwała ondulacja, stylizacja z użyciem ciepła (prostowanie, suszenie suszarką, kręcenie na lokówce), farbowanie, rozjaśnianie, agresywne szczotkowanie i obcinanie tępymi narzędziami.

Umów wizytę