Zaburzenia psychiczne jako konsekwencja chorób dermatologicznych

Ludzkie włosy pełnią wiele ważnych funkcji społecznych i psychologicznych, natomiast ich biologiczne znaczenie jest o wiele mniejsze. W każdej kulturze świata włosy niosą ze sobą określoną symbolikę. Mogą służyć jako społeczny wyraz, płci, wieku, statusu, wartości i przynależności do grupy. Poza znaczeniem socjologicznym włosy są istotną częścią tożsamości, obrazu ciała i atrybutem, który wyraża indywidualność i ma duże znaczenie dla poczucia atrakcyjności. Z tych względów każda choroba obejmująca skórę głowy i włosy ma niekorzystny wpływ na psychikę człowieka. Negatywne emocje, z którymi się wiążą, mogą być równie silne, jak te odczuwane podczas chorób zagrażających życiu. Choroby skóry głowy oddziałują na samoocenę chorego, jego funkcjonowanie w rodzinie, pracy i społeczeństwie. Znacznie obniżają jakość życia i dlatego negatywne symptomy psychologiczne związane z tymi chorobami nie powinny być ignorowane. Należy pamiętać o tym, że ból psychiczny może być równie silny, a czasami silniejszy, niż ból fizyczny.

Związek psychiki z chorobami dermatologicznymi

Fakt, że ludzka psychika i ciało są nierozerwalnie związane, jest niezaprzeczalny. Ciało i umysł oddziałują na siebie wzajemnie, niezależnie od tego, czy jest to wpływ pozytywny, czy negatywny. Zaburzenia psychiczne jako konsekwencja chorób dermatologicznych to grupa chorób często bagatelizowanych. Zaliczamy do niej między innymi depresję, zaburzenia lękowe, fobię społeczną, zaburzenia odżywiania i zespół stresu pourazowego. Oprócz tego chorzy przejawiają szereg negatywnych emocji, takich jak strach, niepokój czy wstyd, które znacząco pogarszają jakość ich życia. Szacuje się, że od 30% do 60% osób ze schorzeniami dermatologicznymi doświadcza zaburzenia równowagi psychicznej jako konsekwencji choroby.

Negatywny wpływ chorób skóry głowy na równowagę psychiczną

Do najczęściej występujących zmian, które odczuwają chorzy, należą:

Obniżenie samooceny i poczucia własnej wartości jest jednym z najpowszechniejszych objawów chorób skóry głowy. Wynika z poczucia, że wyglądamy inaczej niż wcześniej i nasza aparycja odbiega od tego, co jest powszechnie akceptowane. Do pogorszenia tego stanu przyczynia się nierzadko występujące napiętnowanie chorych i brak wystarczającego wsparcia, zarówno profesjonalnego, jak i tego uzyskiwanego od bliskich. Obniżenie poczucia własnej wartości jest szczególnie trudne dla osób, które już przed chorobą wykazywały niską samoocenę.
Stres emocjonalny może być odczuwany przez chorych z wielu powodów. Może wiązać się ze strachem o przyszłość, niechęcią do wychodzenia z domu i problemów z zakrywaniem lub maskowaniem choroby. Nasilenie stresu następuje wraz z pogorszeniem choroby lub nieprzyjemnymi sytuacjami, które spotykają chorych. Stres często prowadzi do zaostrzenia choroby, jest więc częścią „błędnego koła” – chory stresuje się chorobą, prowadzi to do jej pogorszenia, co w rezultacie objawia się jeszcze większym stresem.
Poczucie nieatrakcyjności wywołane chorobami skóry głowy, szczególnie łysieniem, dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet, choć ci pierwsi mają prawdopodobnie większe możliwości radzenia sobie z tym objawem. Wynika to z faktu, że łysa skóra głowy jest powszechnie akceptowana u mężczyzn i może być przejawem atrakcyjności, podczas gdy dla kobiet normy społeczne wyglądają inaczej. Utrata poczucia atrakcyjności ma wpływ nie tylko na obniżenie samooceny, ale może prowadzić także do problemów w związkach.
Chorzy często odczuwają smutek związany ze swoją chorobą i niemożnością jej natychmiastowego wyleczenia. Smutek jest szczególnie zauważalny w przebiegu chorób przewlekłych. Narastające poczucie smutku może prowadzić do chęci izolacji, zaprzestania kontaktów społecznych, a nawet aktywności zawodowej. To uczucie może być na tyle obezwładniające, że jakość życia chorych znacznie się obniża.
Strach, złość i bezsilność są ze sobą często powiązane. Chorzy boją się skutków choroby, tego, jak sobie z nią poradzą i jak będą odbierani przez innych. Strach może zapoczątkować lub współistnieć ze złością i/lub bezsilnością. Osoba przytłoczona swoją chorobą może mieć wahania nastrojów, które mogą objawiać się wzmożoną złością, a nawet agresją. Bezsilność jest także emocją często odczuwaną przez chorych i wiąże się z niemożnością samodzielnego rozwiązania problemu. Strach, złość i bezsilność mogą prowadzić do chęci odizolowania się od świata, a nawet zaprzestania lub niepodjęcia leczenia.
Inne emocje, między innymi frustracja, samotność, poczucie straty (a nawet żałoby), niezrozumienie, poczucie winy, pustki i bezużyteczności są również częste u osób doświadczających chorób skóry głowy. Mają one znaczący wpływ na pogorszenie samopoczucia chorych i ich zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie i rodzinie. Każda emocja odczuwana przez chorego jest ważna i żadnej nie należy lekceważyć.

Warto wspomnieć także o częstych zachowaniach, które wykazują osoby doświadczające chorób skóry głowy, w tym łysienia. Ich rozpoznanie jest istotnym elementem ich leczenia i może być cenną wskazówką dla bliskich chorego, świadczącą o tym, że chory wymaga wsparcia i pomocy. Do tych zachowań należą przede wszystkim wycofywanie się z życia społecznego i rodzinnego oraz zaprzestanie wykonywania dotychczasowych aktywności i hobby. Efektywność i motywacja do pracy chorych może także zmaleć, zwłaszcza w zawodach wymagających kontaktu z ludźmi. Osoby doświadczające chorób skóry głowy mogą przejawiać zaburzenia nastroju i wykazywać emocje, których wcześniej nie wykazywały. Te uczucia mogą być skrajne i wahać się od całkowitego odizolowania, smutku i wstydu, aż do złości, poirytowania i agresji.

Zaburzenia psychiczne, które mogą być konsekwencją chorób skóry głowy

Choroby skóry głowy i łysienie, szczególnie ich przewlekłe lub nieuleczalne formy, mogą prowadzić do rozwinięcia się u chorych zaburzeń psychicznych. Z drugiej strony, wiele zaburzeń psychicznych może być prekursorem chorób skóry głowy. Zaburzenia psychiczne występujące w przebiegu choroby dermatologicznej nie mogą być ignorowane i zawsze wymagają specjalistycznej pomocy psychologicznej i/lub psychiatrycznej. Do najczęstszych zaburzeń psychicznych należą:

Zaburzenia lękowe są bardzo powszechne wśród osób doświadczających chorób skóry głowy. Dla przykładu diagnozuje się je u 39% chorych na łysienie plackowate. Zaburzenia lękowe charakteryzują się uczuciem zdenerwowania, niepokojem, napięciem, strachem i przytłoczeniem. Objawiają się także bólem mięśni, kołataniem serca i zawrotami głowy, a także dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. Zaburzenia lękowe związane są ze stresem odczuwanym przez chorych i zmartwieniem dotyczącym zdrowia, finansów i akceptacji społecznej.
Depresja może wynikać z chorób skóry głowy, szczególnie łysienia, lub być ich czynnikiem sprawczym. W obu przypadkach jednoczesne występowanie dwóch chorób prowadzi do błędnego koła i wzajemnego pogarszania się schorzeń. Depresja to choroba afektywna, opierająca się na pogorszeniu nastroju i najczęściej występująca choroba psychiczna na świecie. Jej przyczyny i mechanizmy są złożone, jednak wśród najczęstszych wymienia się uwarunkowania genetyczne, przewlekły stres i traumatyczne wydarzenia. Nie każda osoba doświadczająca chorób skóry głowy zachoruje na depresję, należy jednak mieć to schorzenie na uwadze, zwłaszcza że nie jest to choroba łatwa do rozpoznania. Depresja manifestuje się utratą radości życia, wahaniami nastroju, zobojętnieniem, zaniżoną samooceną, lękiem i wycofaniem. Chory może unikać kontaktu z ludźmi oraz zaniedbać bliskich, pracę i hobby. W przebiegu depresji występują także objawy psychosomatyczne – spadek koncentracji i libido, utrata apetytu, problemy ze snem i zaburzenia miesiączkowania.
Fobia społeczna to zaburzenie nerwicowe, które może wystąpić w przebiegu chorób skóry głowy. Chory doświadcza silnego lęku przed sytuacjami, w których musi przebywać wśród ludzi i może być przez nich oceniany. Gdy się w nich znajduje, czuje niepokój, a także stres i zawstydzenie. Fobia społeczna może objawiać się drżeniem rąk lub ciała, czerwienieniem się, mdłościami, zawrotami głowy, nieostrym widzeniem i dusznościami (zarówno w sytuacjach stresowych, jak i na ich myśl). Fobia społeczna może mieć bardzo negatywny wpływ na aktywność zawodową i towarzyską chorych.
Zespół stresu pourazowego (PTSD – post-traumatic stress disorder) to zaburzenie psychiczne, które jest formą reakcji na stresujące wydarzenie (traumę), z którym dana osoba nie może sobie poradzić. Wśród tego rodzaju wydarzeń wymienia się między innymi katastrofy czy wypadki komunikacyjne, jednak choroby dermatologiczne, zwłaszcza przewlekłe, również mogą prowadzić do wystąpienia PTSD. Czynnikiem stresującym jest najczęściej diagnoza lub zdanie sobie sprawy z posiadanej choroby. Do objawów PTSD zalicza się napięcie, bezradność, uczucie wyczerpania, nawracające i gwałtowne mimowolne wspomnienia traumatycznego wydarzenia, a także koszmary senne i halucynacje.
Zaburzenia odżywiania to choroby charakteryzujące się zaburzeniem łaknienia na podłożu psychicznym. U osób chorujących na schorzenia dermatologiczne zaburzenia odżywiania wynikają najczęściej z trudnych emocji, z którymi dana osoba nie jest w stanie sobie sama poradzić. Częste przyczyny zaburzeń odżywiania, takie jak brak akceptacji, ciągła krytyka, konflikty czy obniżona samoocena, występują także w przebiegu chorób skóry głowy. Chorzy mogą zajadać stres lub nie jeść wystarczająco dużo, co może prowadzić do spadku lub wzrostu wagi, a nawet zaburzeń, takich jak bulimia, czy zespół kompulsywnego objadania się.

Jak widać, choroby skóry głowy mogą być przyczyną nie tylko silnych i wyniszczających emocji, ale także poważnych chorób psychicznych. Z tych względów osoby doświadczające schorzeń dermatologicznych powinny być otaczane szczególną opieką medyczną i otrzymywać wsparcie bliskich, a jeśli konieczne, także wsparcie psychologiczne i/lub psychiatryczne. Powodem do konsultacji ze specjalistą nie musi być tylko podejrzenie choroby psychicznej – każdy, kto w jakikolwiek sposób nie radzi sobie z uczuciami i emocjami związanymi z chorobą, powinien zwrócić się po specjalistyczną pomoc.