Choroby dermatologiczne jako konsekwencja zaburzeń psychicznych

Zaburzenia psychiczne mogą mieć wielowymiarowy wpływ na ludzki organizm. Jednym z przykładów ich manifestacji są choroby dermatologiczne, które mogą przybierać różne formy. Schorzenia te są często bagatelizowane, zarówno przez samego chorego, jego bliskich jak i lekarzy prowadzących. Tymczasem niezmiennym pozostaje fakt, że dermatozy wywołane zaburzeniami psychicznymi mogą negatywnie oddziaływać na psychikę osoby chorej, pogarszając jej pierwotne schorzenie, co prowadzi do efektu błędnego koła. Co więcej, pewne choroby dermatologiczne mogą być pierwszym objawem już istniejących, jednak jeszcze niezdiagnozowanych zaburzeń psychicznych. Niektóre skutki zaburzeń psychicznych mogą mieć także negatywny wpływ na skórę i jej zdrowie, jak ma to miejsce w przypadku samouszkodzeń, które mogą ulegać nadkażeniom, np. bakteryjnym, tym samym prowadząc do poważniejszych chorób skóry. Z tych względów trafna diagnostyka i celowane leczenie tychże dermatoz, a także współpraca lekarzy dermatologów i psychiatrów są niezwykle istotne.

Do najczęstszych zaburzeń psychicznych, które mogą powodować choroby dermatologiczne skóry, w tym skóry głowy, zaliczamy choroby takie anoreksja, bulimia, obłęd pasożytniczy, trichotillomania i dermatozy sztucznie wywołane. Poniżej przedstawiamy charakterystykę tych zaburzeń oraz ich wpływ na ludzkie zdrowie, a w szczególności na stan skóry głowy i włosów.

Zaburzenia odżywiania

Zaburzenia odżywiania związane z niedożywieniem, a w szczególności anoreksja i bulimia, mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie skóry, włosów i paznokci osoby chorej. Jest to bezpośrednio związane z faktem niedostarczania organizmowi wszystkich niezbędnych mu składników odżywczych, a pośrednio ze stresem, który może towarzyszyć tym schorzeniom.

Anoreksja (anorexia nervosa), inaczej jadłowstręt psychiczny, to choroba klasyfikowana jako zaburzenie odżywiania. Schorzenie polega na obsesyjnym odchudzaniu, które motywowane jest zaburzonym obrazem własnego ciała. Najczęściej dotyka nastolatki i młode kobiety, choć występuje także u chłopców, a także u dorosłych obu płci. Choroba dotyczy nawet 1% światowej populacji kobiet i 0.1% populacji mężczyzn, a umieralność w grupie chorych wynosi ok. 10%. Przyczyny choroby nie są dokładnie poznane, jednak wśród najbardziej prawdopodobnych wymienia się uwarunkowania genetyczne, zaburzenia endokrynologiczne, czynniki rodzinne i socjo-ekonomiczne oraz występowanie osobowości obsesyjno-kompulsywnej, histrionicznej i schizoidalnej. Choroba może mieć charakter nawrotowy, z zaostrzeniami i remisjami.

Bulimia (bulimia nervosa), inaczej żarłoczność psychiczna, to zaburzenie odżywiania polegające na naprzemiennych i powtarzających się epizodach napadowego objadania się oraz zachowań kompensacyjnych, do których należą prowokowanie wymiotów, głodzenie się, stosowanie środków przeczyszczających, intensywne ćwiczenia i restrykcyjne diety. Choroba najczęściej dotyczy kobiet między 15. a 24. rokiem życia, choć schorzenie występuje także u chłopców oraz u dorosłych obu płci. Podłoże schorzenia jest wieloczynnikowe i uwzględnia aspekty genetyczne, środowiskowe i psychiczne.

Wpływ na skórę i włosy

Anoreksja i bulimia mają wyniszczający wpływ na ludzki organizm na wielu poziomach. Ich skutki uwidaczniają się także na skórze, ponieważ jest ona jednym z pierwszych narządów, który manifestuje objawy niedoborów substancji odżywczych. Negatywny wpływ tych chorób na skórę, włosy i paznokcie obejmuje:

nadmierną suchość skóry ciała i głowy, która wywołana jest zmniejszoną aktywnością gruczołów łojowych spowodowaną niedoborami energetycznymi i spowolnioną przemianą materii,
zmiany skórne, w tym żółtawo-pomarańczowe zabarwienie skóry, spowodowane zwiększonym stężeniem karotenu we krwi. Karoten nie jest prawidłowo metabolizowany w wątrobie, a jego nadmiar odkłada się w tkankach, w tym w skórze,
łamliwość, zmatowienie i ścieńczenie włosów związane są z zaburzeniami w produkcji nowych włosów wynikającymi z niedostatecznego odżywienia cebulek włosowych. Do składników niezbędnych w tworzeniu zdrowych i mocnych włosów zalicza się białka, tłuszcze witaminy, szczególnie A, D, E, K i witaminy z grupy B, a także żelazo, cynk, krzem, siarkę, miedź, krzem i magnez,
łysienie telogenowe (telogen effluvium) związane jest z zaburzeniami w cyklu życia włosa, a dokładniej ze skróceniem fazy wzrostu włosa - anagenu. Łysienie telogenowe w przypadku zaburzeń odżywiania indukowane jest stresem i niedoborem składników odżywczych, w tym w szczególności niedoborem żelaza, cynku, i witaminy D3. W tym typie łysienia włosy wypadają równomiernie z całej głowy, jednak odrastają po wyeliminowaniu czynnika sprawczego,
łamliwość i kruchość paznokci spowodowane są niedoborem białka, witaminy B12, kwasu foliowego, wapnia, cynku, żelaza, magnezu i fosforu.

Obłęd pasożytniczy (inaczej zespół Ekboma lub halucynoza pasożytnicza) – to zaburzenie psychotyczne zaliczane do grupy halucynoz, o nieznanej etiologii, które charakteryzuje się przekonaniem chorego o obecności pasożytów na jego skórze, pod skórą lub w jego organizmie. Schorzenie dwukrotnie częściej dotyczy kobiet i zazwyczaj rozwija się u osób w średnim i starszym wieku. Pacjent odczuwa swędzenie, palenie, mrowienie, gryzienie i inne objawy obecności pasożytów, może mieć także halucynacje wzrokowe. Co więcej, chorzy mogą uszkadzać skórę i ją rozdrapywać, aby wydłubać pasożyty. Niejednokrotnie osoby dotknięte obłędem pasożytniczym mogą zgłaszać się do dermatologów, szukając potwierdzenia swojej choroby, nie widzą jednak przesłanek, aby konsultować się z psychiatrą. Z tego względu rola dermatologów we wstępnym rozpoznaniu obłędu pasożytniczego jest bardzo ważna.

Wpływ na skórę i włosy

W przebiegu obłędu pasożytniczego chorzy mogą, choć nie muszą, uszkadzać sobie skórę paznokciami lub za pomocą ostrych przedmiotów, aby wydłubać pasożyty lub udowodnić ich istnienie. Co więcej, chorzy na obłęd pasożytniczy mogą spryskiwać lub smarować skórę różnego rodzaju środkami owadobójczymi lub odkażającymi. W konsekwencji na skórze powstają rany, alergie kontaktowe i przebarwienia. Uszkodzenia skóry przyjmują obraz podrażnień, a nawet owrzodzeń, które mogą ulegać wtórnym zakażeniom bakteryjnym, grzybiczym i wirusowym. Chorzy mogą uszkadzać także skórę głowy, co w niektórych przypadkach prowadzi do nadmiernego wypadania włosów.

Trichotillomania – to schorzenie, które polega na uporczywym i niekontrolowanym wyrywaniu własnych włosów, głównie z głowy. Wyrywanie włosów może wiązać się dla Pacjentów z uczuciem ulgi, a nawet przyjemności. Chorzy mogą także bawić się włosami, gryźć je, drapać lub zjadać. Trichotillomania częściej dotyczy dzieci, bez względu na płeć, choć występuje także u dorosłych. Etiopatogeneza trichotillomanii nie jest do końca poznana, a sama choroba nie jest precyzyjnie sklasyfikowana. Wśród jej przyczyn wymienia się czynniki genetyczne, temperamentalne i środowiskowe. Schorzenie klasyfikowane jest różnorako – jako choroba z kręgu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, uzależnień lub zaburzeń kontroli impulsów.

Wpływ na skórę i włosy

Trichotillomania może mieć różne nasilenie, jednak w najpoważniejszych przypadkach prowadzi do utraty włosów na określonych obszarach głowy. Na skórze powstają łyse placki, co upodabnia obraz kliniczny choroby do łysienia plackowatego. Wyłysienie może dotyczyć także brwi, rzęs, brody i włosów łonowych. Ze względu na fakt, że choroba częściej dotyczy dzieci, zaniepokojeni wyłysieniem rodzice w pierwszej kolejności udają się do dermatologa. Rola tego specjalisty w zakresie trafnej diagnostyki, edukacji i skierowania Pacjenta do psychiatry jest więc bardzo ważna.

Dermatozy sztucznie wywołane to zmiany skórne wywołane przez Pacjenta, który często nie przyznaje się do ich spowodowania. Uszkodzenia mogą imitować choroby skóry lub być „udziwnione”, np. poprzez geometryczny kształt. Chorzy najczęściej używają paznokci, ostrych przedmiotów lub substancji chemicznych. Do tych dermatoz zalicza się między innymi dermatozę arteficjalną, zespół Munchausena, samookaleczenia na podłożu nerwicowym, trądzik z zadrapania i trądzik przeczosowy. Przyczyny tych schorzeń nie są do końca poznane, jednak wśród najbardziej prawdopodobnych wymienia się osobowość typu borderline.

Wpływ na skórę i włosy

Dermatozy sztucznie wywołane mogą lokalizować się na każdej łatwo dostępnej dla dłoni części ciała. Uszkodzenia skóry mogą prowadzić do powstawania krwotocznych, wrzodziejących lub obrzękowych ognisk. Na skórze Pacjenta widoczne są także blizny i przebarwienia. Co więcej, uszkodzenia skóry często powstają w warunkach niehigienicznych i wykonywane są niesterylnymi narzędziami, co może prowadzić do wtórnych nadkażeń bakteryjnych, a nawet do posocznicy. Okaleczenia mogą być tak rozległe, że wymagają interwencji chirurga, lub chirurga plastyka. Pomoc Pacjentowi ze sztucznie wywołaną dermatozą jest trudnym zadaniem dla dermatologa, ponieważ chorzy zazwyczaj odmawiają podjęcia leczenia psychiatrycznego.

Dermatolodzy są często pierwszymi specjalistami, którzy zauważają, że objawy dermatologiczne mogą wynikać z zaburzeń psychicznych. Jeśli Pacjent jest zdiagnozowany przez psychiatrę, rolą dermatologa jest postawienie trafnego rozpoznania i leczenie dermatozy we współpracy z chorym oraz innymi lekarzami. Jeśli zaburzenie psychiczne nie jest jeszcze zdiagnozowane, rolą dermatologa, oprócz rozpoznania choroby i jej leczenia, jest skierowanie Pacjenta do psychiatry, tym razem we współpracy z chorym oraz jego bliskimi. Z tych względów kompleksowa opieka nad Pacjentem jest szczególnie istotna i należy pamiętać, że edukacja chorego oraz jego bliskich w zakresie psychodermatoz pełni ważną rolę w przebiegu leczenia.