Łysienie spowodowane chemioterapią

Charakterystyka

Łysienie spowodowane chemioterapią (ang. chemotherapy-induced alopecia) dotyczy około 65% Pacjentów stosujących tę metodę leczenia. Intensywność i stopień utraty włosów zależy od wielu czynników, w tym liczby leków, ich kombinacji, wielkości dawek, częstotliwości oraz drogi podania. Na przykład ryzyko wystąpienia łysienia przy stosowaniu taksoidów osiąga 80%, a podczas zażywania antymetabolitów – 10-50%. Łysienie spowodowane chemioterapią jest podtypem łysienia anagenowego, gdyż wywołany jest czynnikiem (tutaj lekami cytostatycznymi), który upośledza zdolności metaboliczne i mitotyczne mieszka włosowego, prowadząc do utraty włosów w fazie anagenu.

Przebieg

Łysienie rozpoczyna się zazwyczaj na 1-2 tygodnie od podania pierwszej dawki leków i osiąga szczyt na przełomie 2-3 miesiąca terapii. Włosy mogą wypadać równomiernie z całej głowy lub w kępkach. Włosy na innych obszarach ciała zaczynają wypadać później. Co ważne, chemioterapia zazwyczaj nie prowadzi do nieodwracalnej utraty włosów – zaczynają one odrastać po ok. 2-6 miesiącach od zakończenia leczenia, a czasem nawet w trakcie terapii. Nowe włosy mogą różnić się od tych sprzed chemioterapii. Niektórzy Pacjenci zauważają pociemnienie włosów, inni większy skręt. Włosy po leczeniu są często grubsze i mocniejsze. Warto pamiętać, że oprócz łysienia spowodowanego chemioterapią, Pacjenci onkologiczni mogą doświadczyć łysienia telogenowego, którego przyczyną może być stres, wyniszczenie organizmu czy przebyta operacja. W tej chorobie włosy przedwcześnie wchodzą w fazę spoczynku i wypadają. Łysienie telogenowe ma charakter odwracalny – rozpoczyna się zazwyczaj na 3-4 miesiące po wystąpieniu czynnika sprawczego, jednak włosy odrastają po 3-6 miesiącach od jego ustąpienia.

Przyczyny

Chemioterapia jest obecnie jednym z najpowszechniejszych sposobów leczenia nowotworów i opiera się na wykorzystaniu pojedynczych leków cytotoksycznych (monochemioterapia) lub ich kombinacji (polichemioterapia). Cytostatyki mają na celu zahamowanie podziału komórkowego nowotworu i doprowadzenie do jego zniszczenia. Leki te oddziałują jednak na wszystkie komórki w fazie podziału, w tym na komórki macierzy włosa. Jak już wspomniano, łysienie spowodowane chemioterapią jest typem łysienia anagenowego. Oznacza to, że leki cytostatyczne mają negatywny wpływ na włosy w fazie anagenu, czyli wzrostu. Chemioterapia może prowadzić więc do utraty wszystkich włosów w tej fazie – na głowie stanowią one 85-90% wszystkich włosów, na brwiach – 10%. W konsekwencji Pacjenci przyjmujący cytostatyki mogą stracić prawie wszystkie włosy na głowie.

Metody leczenia

Niestety poza miejscową hipotermią skóry głowy nie poznano jak dotąd metody, która byłaby skuteczna w leczeniu łysienia spowodowanego chemioterapią. Systemy chłodzące mają na celu obniżenie temperatury głowy, co prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych. W konsekwencji chemioterapeutyki wolnej docierają do mieszków włosowych i są dla nich mniej szkodliwe. Metoda ta jest jednak nieprzyjemna i wiąże się ze skutkami ubocznymi, takimi jak ból głowy i karku czy zapalenie zatok. Choć wypadania włosów nie da się zatrzymać, można przyspieszyć ich odrost. W przypadku braku przeciwwskazań lekarz dermatolog może zalecić specjalistyczne zabiegi, takie jak terapia osoczem bogatopłytkowym lub mezoterapia igłowa owłosionej skóry głowy. Mają one na celu regenerację mieszków włosowych, ich odżywienie i dotlenienie. Specjalista może zalecić także leki miejscowe, np. minoksydyl, które wspomagają wzrost nowych włosów.

Maskowanie skutków chemioterapii i wspomaganie odrostu włosów

Warto pamiętać, że skutki łysienia spowodowanego chemioterapią można także maskować, np. za pomocą peruki. Wielu Pacjentów przed rozpoczęciem leczenia decyduje się także na skrócenie włosów – krótsza fryzura sprawia wrażenie gęstszej. W trakcie terapii nie należy zapominać o przewiewnych nakryciach głowy, które ochronią ją przed szkodliwym promieniowaniem UV i utratą ciepła. Warto także unikać zabiegów fryzjerskich, które dodatkowo osłabiają włosy, a skórę głowy i włosy należy traktować delikatnie. Dermatolog zaleci Ci odpowiednie, łagodne preparaty do codziennej pielęgnacji skóry głowy i włosów. Bogata, zrównoważona dieta i picie dużych ilości wody jest także ważnym aspektem we wspomaganiu odrostu włosów, podobnie jak stymulacja mieszków włosowych poprzez delikatny masaż. Utarta włosków na brwiach i rzęsach jest często maskowana przez Pacjentki za pomocą tradycyjnego makijażu lub makijażu permanentnego.

Aspekt psychologiczny

Łysienie spowodowane chemioterapią opisywane jest jako jeden z najdotkliwszych skutków leczenia przeciwnowotworowego. Pacjenci chorzy na nowotwory złośliwe są obciążeni nie tylko fizycznymi, ale także psychologicznymi aspektami diagnozy oraz terapii i jej skutków ubocznych. Negatywne efekty leczenia, w tym łysienie, mogą być czynnikiem skłaniającym Pacjenta do zaprzestania terapii. Utrata włosów, niezależnie od przyczyny, może mieć duży wpływ na samopoczucie, samoocenę i kondycję psychiczną chorych. Łysienie spowodowane chemioterapią stanowi więc poważny problem terapeutyczny, który należy brać pod uwagę w przebiegu każdej choroby nowotworowej. Stan psychiczny Pacjentów nie może być bagatelizowany – ma on duży wpływ na podejmowanie przez chorych działań sprzyjających terapii i ich powrót do zdrowia. Z tego względu ważne jest, aby Pacjent onkologiczny uzyskał rzetelne wsparcie specjalistów – zarówno onkologów, jak i dermatologów, psychiatrów i/lub psychologów. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Wsparcie psychologiczne w chorobach nowotworowych i chemioterapii.

Choć dotychczas nie opracowano jednolitych zaleceń terapeutycznych dotyczących zminimalizowania utraty włosów u Pacjentów onkologicznych, dermatolodzy i osoby chore nadal mogą stosować metody mające na celu maksymalne ograniczenie skutków łysienia spowodowanego chemioterapią.