Łysienie u dzieci – czym jest i jak je leczyć?

Nadmierna utrata włosów, zakola i przerzedzenia najczęściej kojarzą nam się z osobami dorosłymi. Tymczasem łysienie może dotyczyć także dzieci. Choroba wpływa nie tylko na wygląd, ale także stan emocjonalny i psychiczny dziecka w czasie kluczowym dla rozwoju człowieka. Z tych względów szybka diagnostyka i trafne leczenie dopasowane do wieku Pacjenta są tak istotne. W artykule omawiamy 5 najpopularniejszych przyczyn łysienia u najmłodszych Pacjentów i przedstawiamy dostępne metody terapii.

1. Łysienie plackowate

Przyczyny tego schorzenia nie są dokładnie wyjaśnione, jednak jego genezy upatruje się w uwarunkowaniach genetycznych i zaburzeniach układu immunologicznego. Dzieci stanowią 30% wszystkich chorych. Łysienie może mieć charakter ogniskowy (pojedyncze łyse placki), całkowity (dochodzi do wyłysienia całej głowy), lub uogólniony (choroba dotyczy włosów na całym ciele). Łysieniu plackowatemu mogą towarzyszyć zmiany na paznokciach, takie jak naparstkowanie, szorstkość i łamliwość.

Leczenie ma charakter objawowy, może przynosić satysfakcjonujące efekty, jednak niestety nie gwarantuje braku nawrotów choroby. Włosy mogą odrastać samoistnie, jednak prawie wszyscy chorzy doświadczają więcej niż jednego nawrotu choroby.

2. Łysienie telogenowe

W przebiegu schorzenia włosy w fazie wzrostu szybciej przechodzą w tryb spoczynku i wypadają. Łysienie telogenowe ma zwykle charakter rozlany. Fizjologicznie występuje u noworodków, kiedy włosy wypadają przez kilka miesięcy, po czym odrastają. W przewlekłej formie choroby chorzy doświadczają łysienia nawet kilka lat.

Najczęstszymi czynnikami powodującymi łysienie telogenowe są:

• choroby przebiegające z wysoką temperaturą,
• leki i substancje chemiczne, np. leki przeciwzakrzepowe, zatrucia metalami ciężkimi, leki przeciwdrgawkowe, czy cytostatyki,
• choroby takie jak niedoczynność i nadczynności tarczycy czy niewydolność nerek,
• stres,
• nieprawidłowa dieta i zaburzenia wchłaniania.

3. Łysienie anagenowe

Choroba wywołana jest czynnikiem, który upośledza zdolności metaboliczne i mitotyczne mieszków włosowych. W rezultacie dochodzi do nagłej utraty włosów anagenowych, czyli tych, które są w fazie wzrostu. Do przyczyn choroby zalicza się:

• chemioterapia,
• radioterapia,
• choroby układowe, takie jak toczeń rumieniowaty układowy czy kiła wtórna,
• zatrucia, w tym zatrucie kwasem borowym, roślinami, metalami ciężkimi,
• leki takie jak cyklosporyna, kolchicyna, ranelinian strontu, rybawiryna.

Choroba ma charakter rozlany, ponieważ włosy wypadają równomiernie z całej głowy. Łysienie anagenowe jest zwykle odwracalne – włosy odrastają po 2-3 miesiącach od wyeliminowania czynnika sprawczego.

4. Łysienie bliznowaciejące

W przebiegu choroby mieszki włosowe zostają zniszczone i zastępowane są tkanką włóknistą. Łysieniu bliznowaciejącemu może towarzyszyć stan zapalny skóry głowy, świąd, ból, pieczenie, obrzęk, krosty oraz zanikowe lub przerostowe blizny. Choroba może pojawić się w wyniku następujących czynników:

• zaburzenia genetyczne np. choroba Dariera,
• choroby autoimmunologiczne,
• czynniki zewnętrzne (oparzenia termiczne i chemiczne, urazy, promieniowanie jonizujące),
• nowotwory,
• guzy,
• choroby zakaźne np. trąd lub kiła,
• infekcje bakteryjne, np. półpasiec i wiele innych.

Choroba może prowadzić do całkowitego wyłysienia lub ulec remisji na pewnym etapie, jednak mieszki włosowe, które zostały zastąpione tkanką bliznowatą, już nigdy nie wyprodukują włosów, dlatego tak ważna jest szybka reakcja i wdrożenie leczenia, które zapobiegnie dalszemu wypadaniu włosów.

5. Trichotillomania

Schorzenie objawia się uporczywym i nawykowym wyrywaniem włosów, które prowadzi do powstawania łysych obszarów na głowie. Co ciekawe, manipulowanie przy włosach nie zawsze jest czynnością, której chory jest świadomy. Trichotillomania najczęściej objawia się u dzieci w wieku 2-6 lat, a zaburzenie to spotyka się także 7 razy częściej u dzieci niż u dorosłych. Powstałe ogniska mają zwykle geometryczny kształt. U dzieci praworęcznych zazwyczaj pojawiają się po lewej stronie głowy i odwrotnie. W rzadkich przypadkach chorzy zjadają, gryzą włosy, lub wyrywają je z miejsc innych niż głowa, np. z brwi lub rzęs.

Przyczyny choroby nie są dokładnie poznane. Badacze wskazują na genetyczne podłoże zaburzenia, czynniki temperamentalne, środowiskowe i psychiczne. Trichotillomania klasyfikowana jest jako zaburzenie kontroli impulsów. Leczenie opiera się przede wszystkim na wsparciu psychologicznym i/lub psychiatrycznym dziecka.

Wpływ łysienia na psychikę i samopoczucie dziecka

Okres dzieciństwa jest czasem socjalizacji w gronie rówieśników i adaptacji do życia społecznego. Łysienie może natomiast obniżać pewność siebie, samoocenę i samopoczucie dziecka, prowadzić do wykluczenia i izolacji. Wsparcie rodziny, lekarza prowadzącego, a jeśli to konieczne, także psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry, jest więc szczególnie ważne. Z pomocą dermatologa warto wytłumaczyć dziecku, na czym polega jego choroba, jak będzie wyglądało leczenie i czego może się spodziewać.

Leczenie łysienia u dzieci

Wybór odpowiedniej terapii łysienia uzależniony jest od wielu czynników, w tym wieku i stanu zdrowia dziecka, jego dojrzałości i wrażliwości oraz typu choroby i jej zaawansowania. Nie bez znaczenia jest czas trwania terapii, jej skutki uboczne, bolesność, inwazyjność i skuteczność. W podjęciu decyzji o charakterze leczenia bierze udział dermatolog i opiekun dziecka, warto jednak, jeśli pozwala na to dojrzałość Młodego Pacjenta, zapytać go o zdanie i przedstawić opcje leczenia.

W leczeniu łysienia u dzieci stosuje się te same metody, co u dorosłych, które zwykle są modyfikowane przez lekarza, aby dostosować je do wieku Pacjenta. Zaliczamy do nich:

• Leki miejscowe w postaci szamponów, żeli, maści czy płynów nakłada się na skórę głowy, a czasami także na paznokcie.
• Leki doustne są dobrze tolerowane przez dzieci i mogą obejmować np. antybiotyki.
• Leki wstrzykiwane w skórę głowy, takie jak kortyzon, zwykle nie spotykają się z aprobatą Młodych Pacjentów, można jednak je stosować, jeśli dziecko czuje się podczas zabiegu komfortowo.
• Zabiegi takie jak mikronakłuwanie czy iniekcje osocza bogatopłytkowego, często nie są dobrze tolerowane przez mniejsze dzieci, jednak podobnie jak w poprzednim przypadku, zależy to od komfortu dziecka.
• Pielęgnacja skóry głowy nie jest metodą leczenia samą w sobie, pozwala jednak na wsparcie terapii i ukojenie niektórych objawów towarzyszących, np. świądu.
• Leczenie psychologiczne/psychiatryczne jest wymagane w przypadku trichotillomanii, może być także pomocne we wsparciu Młodego Pacjenta w innych typach łysienia.
• Wyeliminowanie czynnika sprawczego pozwala na samoistny odrost włosów w łysieniu anagenowym i telogenowym, na przykład wtedy, gdy choroba spowodowana jest niedoborami żywieniowymi lub konkretnymi lekami, które można zastąpić innymi. 

Właściwie dobrana terapia, przy wsparciu rodziny oraz specjalistów, może znacząco poprawić jakość życia dziecka. Komunikacja na linii lekarz-opiekun-dziecko pełna szacunku i empatii jest fundamentalna dla powodzenia leczenia. W przypadku zauważenia jakichkolwiek niepokojących objawów związanych z włosami lub skórą głowy dziecka, a także paznokciami, niezwłocznie skonsultuj się z dermatologiem.