Wypadanie włosów po chemioterapii

Wśród najdotkliwszych skutków ubocznych leczenia przeciwnowotworowego, w tym chemioterapii, Pacjenci najczęściej wymieniają łysienie, nudności i osłabienie. Już sama choroba nowotworowa jest bardzo wyniszczająca dla organizmu, zarówno pod kątem fizycznym, jak i psychicznym, a jej działania niepożądane takie jak utrata włosów, bywają równie trudne dla Pacjenta.  Łysienie podczas leczenia to coś, czego obawia się większość chorych na nowotwory i to jeden z aspektów terapii, który Pacjenci znoszą najciężej. Z tych względów wsparcie psychologiczne i/lub psychiatryczne chorych, którzy doświadczają łysienia polekowego, a także rzetelna pomoc medyczna i edukacja w tym zakresie są niezwykle istotne przy omawianiu jakiejkolwiek choroby nowotworowej i skutków jej leczenia. Łysienie spowodowane chemioterapią stanowi ogromny problem terapeutyczny, który może prowadzić do odmowy lub zaprzestania leczenia przez Pacjentów, dlatego merytoryczna dyskusja na ten temat oraz poszukiwanie rozwiązań mogących podnieść jakość życia chorych są tak ważne.

W tym artykule odpowiadamy na najczęściej zadawane nam pytania dotyczące łysienia spowodowanego leczeniem przeciwnowotworowym i wyjaśniamy, dlaczego Pacjenci onkologiczni tracą włosy podczas chemioterapii. Podpowiadamy też, jak można wspomóc odrost włosów zarówno w ramach działań podejmowanych samodzielnie, jak i z pomocą dermatologa. 

Utrata włosów podczas chemioterapii

Podaje się, że około 47% kobiet chorych na nowotwory uznaje utratę włosów spowodowaną chemioterapią za najbardziej traumatyczny aspekt leczenia. Chemioterapia jest obecnie jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia nowotworów. Opiera się na zastosowaniu leków cytotoksycznych (cytostatyków), które hamują podział komórkowy nowotworów, prowadząc do ich zniszczenia.

1. Dlaczego włosy podczas chemioterapii wypadają?

Cytostatyki, mające zahamować podział komórek nowotworowych, oddziałują na wszystkie komórki w fazie podziału, w tym komórki macierzy włosa, co prowadzi do wypadania włosów. Leczenie nowotworów zazwyczaj przybiera postać polichemioterapii, która opiera się na wykorzystaniu kombinacji kilku leków w celu zwiększenia efektywności terapii, jednak powoduje bardziej dotkliwe skutki uboczne. Leki upośledzają zdolności metaboliczne i mitotyczne mieszka włosowego, który jest w fazie wzrostu, czyli anagenu. Ze względu na fakt, że włosy anagenowe stanowią 90% wszystkich włosów na głowie, łysienie wywołane chemioterapią może prowadzić do prawie całkowitego wyłysienia.

2. Jak często podczas chemioterapii występuje łysienie?

Łysienie spowodowane chemioterapią (ang. chemotherapy-induced alopecia) nie zawsze występuje podczas leczenia – dotyka około 65% Pacjentów. Nasilenie i stopień utraty włosów uzależnione są od rodzaju leków, ich kombinacji, dawek, drogi podania oraz cyklu leczenia.

3. Po jakim czasie od rozpoczęcia chemioterapii zaczyna się wypadanie włosów?

Włosy zaczynają wypadać w 1-2 tygodniu po podaniu pierwszej dawki leków cytostatycznych, a największe nasilenie łysienia obserwuje się na przełomie 2-3 miesiąca leczenia. Wypadaniu włosów może towarzyszyć niewielki ból skóry. Włosy mogą wypadać stopniowo lub kępkami. Włosy na ciele wypadają później niż te na głowie, ponieważ ich fazy wzrostu są inne.

4. Jakiego obszaru ciała dotyczy łysienie?

Nadmierna utrata włosów dotyczy przede wszystkim głowy, ale także twarzy, w tym brwi, rzęs i brody, kończyn, pach i okolic łonowych.

5. Czy chemioterapia prowadzi do trwałego wyłysienia?

Cytostatyki hamują podziały komórkowe macierzy włosa, ale zazwyczaj nie prowadzą do nieodwracalnego uszkodzenia mieszka włosowego, co oznacza, że włosy odrastają po zakończeniu terapii. W przypadku agresywnego leczenia nowotworów z zastosowaniem cyklofosfamidu lub busulfanu utrata włosów może mieć charakter trwały.

6. Kiedy włosy zaczną odrastać?

Włosy powinny zacząć odrastać po ok. 2-6 miesiącach od zakończenia chemioterapii, jednak niektórzy Pacjenci zauważają odrost włosów już w trakcie leczenia.

7. Czy włosy, które odrosną, będą takie same?

W wielu przypadkach włosy odrastają inne od tych, które Pacjent miał przed chemioterapią. U osób z włosami siwymi i rudymi mogą odrosnąć włosy ciemne, a Pacjenci, którzy mieli włosy proste, mogą spodziewać się włosów bardziej falowanych. Często włosy po chemioterapii są grubsze, mocniejsze i ciemniejsze.

8. Czy włosy mogą zacząć wypadać już przed rozpoczęciem chemioterapii?

Tak, włosy mogą wypadać ze względu na sam fakt zachorowania na nowotwór, który wyniszcza organizm, przejście operacji mającej na celu usunięcie nowotworu, a także stres związany z chorobą. Te czynniki przyczyniają się do łysienia typu telogenowego, które prowadzi do skrócenia fazy wzrostu włosa i wejścia mieszka włosowego w fazę spoczynku. Wypadanie włosów zaczyna się ok. 3-4 miesiące po wystąpieniu czynnika sprawczego, jednak włosy odrastają po 3-6 miesiącach od zakończenia leczenia.

9. Które leki używane podczas chemioterapii powodują łysienie?

Przykładowe chemioterapeutyki powodujące nadmierne wypadanie włosów podczas chemioterapii to:

9. • Taksoidy, czyli inhibitory wrzeciona mitotycznego – np. docetaksel i paklitaksel, najczęściej stosowane w leczeniu raka piersi, raka płuc i raka jajników. Taksoidy powodują łysienie u ok. 80% Pacjentów.
   • Inhibitory topoizomerazy np. opotekan, irynotekan, etopozyd i tenipozyd. Mają bardzo szerokie spektrum działania. Częstość łysienia szacowana jest na 60-100%.
   • Środki alkilujące – np. cyklofosfamid, chlorambucyl, busulfan, ifosfamid i temozolomid. Stosowane w leczeniu nowotworów układu krwionośnego, mięsaków i nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Powodują łysienie u ok. 60% leczonych.
   • Antymetabolity, np. metotreksat, gemcytabina, kladrybina, 5-fluorouracyl, metotreksat i kapecytabina. Stosowane w leczeniu nowotworów układu krwiotwórczego oraz większości guzów litych. Częstość łysienia to 10-50%.
10. Czy inne metody leczenia nowotworów także powodują łysienie?

Tak, choć zazwyczaj w mniejszym stopniu niż chemioterapia. Radioterapia, która polega na naświetlaniu komórek nowotworu promieniowaniem jonizującym, stosowana jest na konkretny obszar ciała dotknięty nowotworem, dlatego jej skutki uboczne widoczne są zazwyczaj tylko w tym miejscu. Jeśli jednak naświetlana jest głowa, jak ma to miejsce w przypadku nowotworów zlokalizowanych w tym obrębie ciała (także na szyi) lub stosowane jest profilaktyczne napromienianie mózgowia (PNM, może być wykonywane przy nowotworze płuca), Pacjent może również doświadczyć łysienia podobnego do tego, jakie obserwuje się przy chemioterapii. Terapia ukierunkowana molekularnie (celowana) także może skutkować odwracalną utratą włosów, zapaleniem mieszków włosowych, a także hirsutyzmem u kobiet (nadmiernym owłosieniem twarzy). Jednym ze skutków ubocznych immunoterapii jest niedoczynność tarczycy, która z kolei objawia się wypadaniem włosów. Jednak wystąpienie skutków ubocznych tego typu często prowadzi do modyfikacji immunoterapii, a w konsekwencji wyeliminowania utraty włosów.

11.  Czy systemy chłodzące używane podczas chemioterapii redukują utratę włosów?

Pacjenci poddający się chemioterapii mogą zastosować systemy chłodzące na owłosioną skórę głowy w celu zminimalizowania wypadania włosów. Choć jest to metoda nieprzyjemna i mogąca powodować skutki uboczne, badania dowodzą, że systemy chłodzące redukują łysienie spowodowane chemioterapią.

12. Jak przygotować się na utratę włosów przed chemioterapią?

• Najważniejszym aspektem przygotowania się do utarty włosów jest psychologiczne przygotowanie Pacjenta, co oznacza rzetelną edukację w tym temacie ze strony lekarza onkologa i dermatologa oraz wsparcie bliskich, a jeśli konieczne, także wsparcie psychologa lub psychiatry.
• Wielu Pacjentów onkologicznych wybiera perukę przed rozpoczęciem leczenia, ponieważ łatwiej jest wtedy dobrać kolor oraz fryzurę podobną do naturalnych włosów. Warto pamiętać, że Pacjenci onkologiczni mogą uzyskać dofinansowanie peruki z NFZ.
• Niejednokrotnie Pacjentki decydują się na skrócenie włosów, aby ich utrata nie była tak widoczna, natomiast Pacjenci na ogolenie głowy.
• Warto zaopatrzyć się w przewiewne, bawełniane nakrycia głowy, których celem jest nie tylko zakrycie głowy, ale także ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym i utratą ciepła.
• Pacjentki mogą skorzystać także z makijażu permanentnego brwi oraz oprawy oczu, które skutecznie maskują utratę naturalnych włosków. Wykonanie zabiegu przed rozpoczęciem leczenia pozwala na odwzorowanie brwi naturalnych.
• Przed chemioterapią warto także zaprzestać zabiegów upiększających i fryzjerskich, takich jak farbowanie, trwała ondulacja i stylizacja z użyciem ciepła.

13. Jak wspomóc odrost włosów po chemioterapii?

• Niezwykle ważne jest intensywne odżywianie i dotlenianie mieszków włosowych, w celu pobudzenia ich do produkcji nowych włosów. Warto wykonywać codzienny masaż skóry głowy za pomocą opuszków palców lub dedykowanego masażera, jeśli lekarz na to pozwoli. Nieoceniona będzie także bogata, zrównoważona dieta, która pomoże nie tylko w szybszym wzroście włosów, ale także wpłynie pozytywnie na samopoczucie i zdrowie Pacjenta.
• Włosy należy traktować bardzo delikatnie, co tyczy się zarówno czesania (warto wybrać szczotkę z naturalnego włosia), jak i mycia (włosów nie należy trzeć i mocno wycierać) oraz stosowania łagodnych, naturalnych szamponów i kosmetyków pielęgnacyjnych. Twój dermatolog pomoże Ci dobrać odpowiednią pielęgnację włosów i skóry głowy, a także doradzi, jakie produkty, np. wcierki, pobudzają wzrost włosów.
• W trakcie i po chemioterapii skórę głowy należy chronić przed promieniowaniem UV, a także przed zimnem poprzez noszenie nakryć głowy. Należy także unikać zabiegów fryzjerskich i stylizacji włosów, które osłabiają włosy.
• Specjalista dermatolog może zalecić leki miejscowe, np. minoxidil, które zahamują łysienie i pobudzą wzrost nowych włosów. Nie wszystkie preparaty będą odpowiednie dla Pacjentów onkologicznych, dlatego konsultacja z lekarzem dermatologiem lub onkologiem jest niezwykle istotny.
• Jeśli nie istnieją przeciwwskazania, warto skorzystać z profesjonalnych zabiegów, takich jak mezoterapia igłowa owłosionej skóry głowy czy terapia osoczem bogatopłytkowym, które regenerują mieszki włosowe i wspomagają porost nowych, zdrowych włosów. Twój dermatolog pomoże Ci dobrać bezpieczny i skuteczny plan zabiegów.

Niestety jak dotąd nie opracowano jednolitego planu terapeutycznego mającego na celu zminimalizowanie utraty włosów u Pacjentów onkologicznych. Niemniej jednak istnieją metody, które można zastosować przed, w trakcie i po leczeniu przeciwnowotworowym, aby ograniczyć wypadanie włosów do minimum. Ze względu na fakt, że łysienie wywołane chemioterapią i innymi sposobami leczenia nowotworów, stanowi jeden z najdotkliwszych skutków ubocznych dla chorych, opracowywanie optymalnych metod terapii tego problemu powinno stanowić ważny element pracy onkologów, dermatologów i kosmetologów.