Swędząca skóra głowy – co oznacza i jak sobie z nią poradzić? 10 najczęstszych przyczyn

Swędzenie skóry głowy to dolegliwość dość powszechna – przynajmniej raz w życiu dotyka co czwartego człowieka. Swędzenie, choć może wydawać się błahym objawem, podobnie jak ból, jest tak naprawdę sygnałem, który skóra przekazuje do mózgu, aby zakomunikować, że coś jest nie tak. Z tych względów swędzenia skóry głowy nie należy lekceważyć – w najlepszym wypadku będzie oznaczać alergię na składnik kosmetyków, w najgorszym – może być jedną z pierwszych oznak poważnych chorób, w tym nowotworu skóry. Ponadto świąd skóry głowy może znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie, sprawiać dyskomfort i negatywnie wpływać na stan psychiczny osoby nim dotkniętej. Drapanie skóry prowadzi także do powstawania sączących się nadżerek i wtórnych infekcji bakteryjnych. W dzisiejszym artykule prezentujemy 10 najczęstszych przyczyn swędzenia skóry głowy oraz doradzamy, jak je wyleczyć.

1. Łupież

Czym jest i jak się objawia?

Łupież dotyka nawet 50% populacji i jest schorzeniem o charakterze łojotokowym z przewlekłym przebiegiem. Wywołują go grzyby drożdżopodobne z gatunku Malassezia. Łupież objawia się drobnymi, luźno przylegającymi, białymi lub szarymi płatkami, które mogą być rozproszone lub gromadzić się w jednym miejscu na owłosionej skórze głowy. Często płatki spadają na ramiona i ubrania, schorzenie stanowi więc problem nie tylko medyczny, ale także estetyczny i społeczny. Chorobie często towarzyszy świąd, łojotok, podrażnienie i napięcie skóry głowy. Do wystąpienia łupieżu predysponują także inne czynniki, np. zaburzenia hormonalne, uwarunkowania genetyczne i stosowanie używek. Warto zaznaczyć, że łupież nie jest zaraźliwy.

Jak rozpoznać i wyleczyć łupież?

Diagnostyka łupieżu nie stanowi wyzwania dla dermatologa, jednak w rozpoznaniu należy wziąć pod uwagę łojotokowe zapalenie skóry głowy, grzybicę skóry głowy i łuszczycę. Podstawą leczenia łupieżu jest stosowanie odpowiedniego szamponu przeciwłupieżowego, który zawiera składniki o działaniu przeciwgrzybiczym, keratolitycznym i przeciwzapalnym, np. dwusiarczek selenu, pirotynian cynku, pirokton olaminy i kwas salicylowy. Do pielęgnacji skóry głowy warto także wprowadzić peelingi, wcierki i profesjonalne zabiegi, np. mezoterapię igłową owłosionej skóry głowy. Ważnym elementem leczenia łupieżu jest także delikatne traktowanie skóry głowy oraz odpowiednia dieta bogata w witaminy z grupy B, E i A oraz uboga w cukier i wysokoprzetworzoną żywność.

2. Alergiczny wyprysk kontaktowy

Czym jest i jak się objawia?

Alergiczny wyprysk kontaktowy skóry głowy powodowany jest przez alergeny, na które dana osoba jest wrażliwa. Do najczęściej spotykanych alergenów mających kontakt ze skórą głowy zalicza się parabeny i substancje zapachowe, które obecne są w kosmetykach i jedzeniu. Alergiczny wyprysk kontaktowy jest powszechny, bo dotyka 1 na 10 osób przynajmniej raz w życiu. Objawia się swędzącymi zmianami rumieniowymi i wysiękowymi, którym może towarzyszyć obrzęk, nadżerki, pęcherze i sączenie. Alergiczny wyprysk kontaktowy nie jest zaraźliwy.

Jak rozpoznać i wyleczyć alergiczny wyprysk kontaktowy?

Rozpoznanie schorzenia stawiane jest na podstawie wywiadu medycznego oraz charakterystycznego obrazu klinicznego. W diagnostyce różnicowej pod uwagę należy wziąć łuszczycę, świerzb, grzybicę oraz łojotokowe zapalenie skóry. Leczenie alergicznego wyprysku kontaktowego opiera się na rozpoznaniu alergenu powodującego chorobę i jego wyeliminowaniu. Zmiany leczy się objawowo i w zależności od nasilenia – miejscowo lub ogólnie. Lekarz może zalecić stosowanie maści z kortykosteroidami lub doustnych leków antyhistaminowych, które redukują świąd.

3. Pokrzywka

Czym jest i jak się objawia?

Pokrzywka jest schorzeniem skóry, które może powodować wiele czynników. Objawia się tzw. bąblami pokrzywkowymi i świądem, a także obrzękiem. Bąble pokrzywkowe to czerwone, wypukłe i bardzo swędzące guzki, które zazwyczaj pojawiają się i znikają w ciągu kilku godzin. Jeśli pokrzywka trwa dłużej niż 6 tygodni, nazywa się ją pokrzywką przewlekłą. Chorobę może wywołać między innymi reakcja alergiczna lub niealergiczna na składniki pokarmowe, leki czy czynniki fizyczne (ciepło, zimno, ucisk, promieniowanie UV). Może także towarzyszyć chorobom takim jak wirusowe zapalenie wątroby typu A, B i C oraz zakażenie wirusem HIV. Pokrzywka nie jest zaraźliwa.

Jak rozpoznać i wyleczyć pokrzywkę?

Choć zdiagnozowanie pokrzywki nie jest trudne dla lekarza dermatologa, poznanie jej przyczyny może być trudniejsze. W większości przypadków pokrzywka ma łagodny, szybko przemijający charakter, a jej objawy ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia. U części chorych objawy są bardziej nasilone, a pokrzywka ma charakter przewlekły. W takim przypadku konieczne może być wykonanie testów diagnostycznych, np. testów skórnych punktowych. Pokrzywkę leczy się objawowo – lekarz może zalecić leki przeciwhistaminowe, które redukują świąd lub glikokortykosteroidy. Jeśli objawom skórnym towarzyszą problemy z oddychaniem lub połykaniem, należy pilnie zgłosić się do lekarza, ponieważ może być to objaw obrzęku naczynioruchowego.

4. Choroby pasożytnicze

Czym są i jak się objawiają?

Do najczęstszych chorób pasożytniczych dotyczących skóry głowy zalicza się wszawicę i świerzb. Wszawica głowowa wywoływana przez wesz ludzką, stawonoga, którego długość może dochodzić do 4,7 mm. Wszy żywią się krwią, powodując tym samym silny świąd. Wszawicą można zarazić się przez bezpośredni kontakt z zakażonym lub przedmiotami w jego otoczeniu. Wszawica nie jest wywołana zaniedbaniami higienicznymi. Świerzb powodowany jest przez świerzbowiec ludzki – roztocz, który osiąga do 0,4 mm długości i który żywi się komórkami skóry. Chorobie towarzyszy intensywny świąd, który wynika to z tego, że samica drąży w skórze głowy nory, w których składa jaja. Chorobę charakteryzuje także drobna, czerwona, grudkowa wysypka i zaczerwienienie skóry. Do zakażenia zazwyczaj dochodzi przez bezpośredni kontakt fizyczny z chorym.

Jak rozpoznać i wyleczyć choroby pasożytnicze?

Wszawicę diagnozuje się na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego, natomiast do rozpoznania świerzbu niezbędne może być badanie dermatoskopowe. Leczenie wszawicy zazwyczaj opiera się na zastosowaniu odpowiedniego preparatu, który nakłada się na skórę głowy, a następnie dokładnie wyczesuje włosy. Może być to szampon, lotion czy płyn. Najczęściej jednorazowe zastosowanie pozwala na całkowite wyleczenie. Leczenie świerzbu zazwyczaj polega na miejscowym stosowaniu środków z permetryną, siarką i benzoesanem benzylu oraz wdrożeniu preparatów przeciwhistaminowych, które redukują świąd. Warto pamiętać, że zarówno w przypadku wszawicy, jak i świerzbu, wysoce prawdopodobne jest to, że osoby mające częsty kontakt z chorym również uległy zakażeniu. W przypadku wystąpienia wszawicy u dzieci należy więc powiadomić placówkę edukacyjną, do której uczęszcza dziecko.

5. Grzybica owłosionej skóry głowy

Czym jest i jak się objawia?

Grzybica owłosionej skóry głowy to choroba zakaźna wywołana przez dermatofity przenoszone przez ludzi, zwierzęta i obecne w glebie. Najczęściej chorują na nią dzieci (do 8,2% populacji dziecięcej), choć może dotyczyć także dorosłych. Charakteryzuje się intensywnym świądem, zmianami rumieniowymi i łuszczeniem skóry. Zarodniki grzybów mogą być obecne na powierzchni skóry głowy, włosów i we wnętrzu włosów. Aby doszło do zakażenia, muszą wystąpić 2 czynniki – kontakt z zakażoną osobą (lub przedmiotami, których używa), zwierzętami lub glebą oraz uszkodzenie bariery ochronnej skóry lub upośledzenie układu immunologicznego.

Jak rozpoznać i wyleczyć grzybicę skóry głowy?

Grzybicę skóry głowy diagnozuje się dzięki wywiadowi medycznemu, badaniu fizykalnemu, badanie wideodermatoskopowemu i badaniu lampą Wooda. Dermatolog może wykonać także badanie mikologiczne i hodowlę grzybów. W diagnostyce różnicowej wyklucza się łuszczycę, atopowe zapalenie skóry i łojotokowe zapalenie skóry. Leczenie grzybicy skóry głowy obejmuje leczenie ogólne, czyli stosowanie środków doustnych np. z gryzeofulwiną, terbinafiną, flukonazolem i itrakonazolem oraz wspomagające leczenie miejscowe. Ważnym elementem leczenia jest także odpowiednia pielęgnacja skóry głowy i włosów oraz higiena. Warto również dezynfekować przedmioty, które mają kontakt ze skórą głowy, takie jak grzebienie, poszewki i nakrycia głowy.

6. Łuszczyca skóry głowy

Czym jest i jak się objawia?

Łuszczyca to przewlekła, układowa, zapalna choroba autoimmunologiczna o nawrotowym charakterze. W Polsce choruje na nią jedna na 40 osób, a ok. 50% chorych na łuszczycę plackowatą doświadcza objawów na skórze głowy. Łuszczyca objawia się dobrze odgraniczonymi, swędzącymi, czerwonawymi wykwitami, pokrytymi srebrnymi lub żółtawymi łuskami. Łuszczycy owłosionej skóry głowy może towarzyszyć łysienie, ból i stan zapalny. Przyczyny łuszczycy nie są do końca poznane, jednak wiadomo, że na chorobę mają wpływ między innymi mechanizmy immunologiczne zależne od limfocytów T, podłoże genetyczne oraz stres. Schorzenie występuje także częściej u osób chorujących na otyłość. Łuszczycą nie można się zarazić.

Jak rozpoznać i wyleczyć łuszczycę skóry głowy?

Diagnozę stawia się na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego, wywiadu medycznego, a także poprzez badanie trichoskopowe. Lekarz może wdrożyć badanie histopatologiczne oraz badania krwi. W diagnostyce różnicowej wyklucza się łojotokowe zapalenie skóry, grzybicę skóry czy liszaj płaski. Łuszczyca to nawrotowa choroba przewlekła, jednak jej leczenie ma celu łagodzenie objawów choroby, zapobieganie jej zaostrzeniom i prewencję wystąpienie chorób towarzyszących. Do możliwych metod leczenia należą leki miejscowe (preparaty keratolityczne, kortykosteroidy czy pochodne witaminy D3), terapia doustna (Metotreksat, retinoidy, cyklosporyna A), odpowiednia pielęgnacja skóry, dietoterapia, a także fototerapia.

7. Atopowe zapalenie skóry głowy

Czym jest i jak się objawia?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to zapalna, nawrotowa i przewlekła choroba skóry gładkiej i owłosionej. Najczęściej rozpoczyna się w okresie dziecięcym i dotyczy aż 25% dzieci i 2-3% dorosłych. Charakteryzuje się uporczywym świądem, zapalnymi zmianami skórnymi o charakterze wyprysku, zaczerwienieniem, łuskami i krostkami oraz przesuszeniem i zgrubieniem skóry. Przyczyny atopowego zapalenia skóry nie są do końca wyjaśnione, choć wśród najważniejszych czynników powodujących chorobę wymienia się podłoże genetyczne, zaburzenia immunologiczne, czynniki środowiskowe i uszkodzenia bariery naskórkowej. Atopowe zapalenie skóry nie jest zaraźliwe.

Jak rozpoznać i wyleczyć atopowe zapalenie skóry głowy?

Diagnozę stawia się w oparciu o wywiad medyczny, badanie fizykalne, badanie wideodermatoskopowe oraz oznaczenie całkowitego stężenia IgE w surowicy. W diagnostyce różnicowej AZS bierze się pod uwagę łojotokowe i opryszczkowate zapalenie skóry, pieluszkowe zapalenie skóry, łuszczycę i świerzb. AZS jest chorobą przewlekłą i nawrotową, nie da się jej wyleczyć, a terapia ma na celu łagodzenie jej objawów, przede wszystkim świądu, oraz podnoszenie komfortu życia Pacjenta. Leczenie AZS obejmuje profilaktykę, odpowiednią pielęgnację skóry, leczenie miejscowe (steroidowe leki przeciwzapalne, inhibitory kalcyneuryny, takrolimus i inne) i ogólne (m.in. leki przeciwhistaminowe, które redukują świąd i cyklosporyna A), leczenie biologiczne oraz stosowanie fototerapii.

8. Nieprawidłowa pielęgnacja skóry głowy i inne czynniki

Czym jest i jak się objawia?

Swędząca, sucha i łuszcząca się skóra głowy może być spowodowana innymi czynnikami niż dermatozy skórne. Do intensywnego świądu mogą przyczyniać się:

• Nieprawidłowa higiena skóry głowy, czyli zbyt rzadkie mycie włosów i skóry głowy, stosowanie odżywek przeznaczonych do włosów na skórę głowy, pozostawienie mokrych włosów zawiniętych w ręcznik oraz niedokładne spłukiwanie produktów pielęgnacyjnych po umyciu włosów.
• Nadmiar kosmetyków stylizacyjnych, czyli częste stosowanie pianek, lakierów do włosów, żeli, past, pomad i innych podobnych produktów.
• Częste przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych i ogrzewanych może wysuszać skórę głowy, co z kolei przyczynia się do jej świądu.
• Stosowanie preparatów z silnymi środkami chemicznymi, w tym mocno oczyszczających szamponów, farb do włosów, rozjaśniaczy, preparatów do trwałej ondulacji i innych. 
• Intensywne pocenie się skóry głowy, które najczęściej dotyczy osób uprawiających sport i noszących nieprzewiewne nakrycia głowy lub peruki.

Jak wyleczyć świąd spowodowany tymi czynnikami?

Jeśli swędzenie skóry głowy wywołane jest powyższymi czynnikami, należy dążyć do ich eliminacji. Warto zadbać o to, aby włosy myć dokładnie, lecz używać łagodnych szamponów. Odżywki do włosów najbezpieczniej nakładać na włosy z zachowaniem 2-3centymetrowego odstępu od skóry głowy. Zaleca się stosowanie peelingu do skóry głowy przynajmniej raz w miesiącu oraz regularne nawilżanie skóry wcierkami lub odżywkami dedykowanymi skórze głowy. Należy unikać zbyt długiego przykrywania skóry, zarówno ręcznikiem, jak i nakryciami głowy. Po intensywnym wysiłku warto myć skórę głowy, aby pozbyć się z niej potu. Równie ważne jest ograniczenie produktów do stylizacji i drażniących skórę głowy zabiegów fryzjerskich. Pomoże to nie tylko zwalczyć świąd, ale przyczyni się także do ogólnej poprawy stanu skóry głowy i włosów. Aby doraźnie złagodzić swędzenie, warto zastosować produkty z mentolem, kamforą i przeciwświądowe leki bez recepty.

9. Choroby układowe

Czym są i jak się objawiają?

Swędzenie skóry głowy może być objawem chorób układowych i zaburzeń hormonalnych. Świąd skóry głowy może być jednym z pierwszych objawów neuropatii cukrzycowej, dlatego diabetycy powinni skonsultować ten objaw z lekarzem prowadzącym. Swędzenie skóry głowy może towarzyszyć wielu chorobom, a do najczęstszych zalicza się:

• niedoczynność tarczycy,
• cukrzyca,
• ospa wietrzna,
• półpasiec,
• mocznica,
• twardzina układowa
• liszajec zakaźny,
• łysienie bliznowaciejące.

Świąd skóry głowy może mieć także podłoże psychologiczne, na przykład w przebiegu nerwicy.

Jak rozpoznać i wyleczyć świąd związany z chorobami układowymi?

Jeśli swędzenie skóry głowy wywołane jest powyższymi chorobami, można je wyeliminować poprzez rozpoznanie (jeśli choroba nie jest jeszcze zdiagnozowana) oraz możliwie jak największe ustabilizowanie schorzenia. Dodatkowo lekarz dermatolog może zalecić leki przeciwhistaminowe, które złagodzą swędzenie, a także leki miejscowe, uwzględniając bezpieczeństwo ich stosowania w związku z istniejącą chorobą. Aby ukoić świąd w warunkach domowych, warto stosować produkty z mentolem, kamforą i przeciwświądowe leki bez recepty. Nie należy zapominać o odpowiedniej pielęgnacji i higienie skóry głowy, ponieważ zaniedbanie tych aspektów może nasilić swędzenie.

10. Rak skóry

Czym jest i jak się objawia?

Nowotwory złośliwe skóry, czyli raki skóry, to zmiany stanowiące zagrożenie zdrowia, a nawet życia Pacjenta, jeśli nie zostaną wykryte wystarczająco wcześnie. Mogą dawać przerzuty i niszczyć tkanki wokół siebie. Aż 80% raków skóry zlokalizowanych jest w obrębie głowy i szyi. W zależności od typu raka objawy mogą obejmować guzki, kropki lub plamki różnego koloru oraz krwawiące wrzody. Nie wiadomo dlaczego niektóre osoby chorują na raka skóry, a inne nie, jednak do czynników ryzyka należą przede wszystkim:

• ekspozycja na promieniowanie UV
• jasna karnacja
• uwarunkowania genetyczne
• blizny i oparzenia
• niektóre choroby, np. choroba Bowena lub albinizm
• posiadanie dużej ilości znamion i zmian skórnych

Świąd jest jednym z najczęstszych objawów raka płaskonabłonkowego, raka podstawnokomórkowego oraz czerniaka.

Jak rozpoznać i wyleczyć raka skóry?

Profilaktyka przeciwnowotworowa obejmująca samobadanie i regularne wizyty kontrolne u dermatologa jest pierwszym etapem w rozpoznaniu raka skóry. Niestety skóra głowy jest miejscem na tyle problematycznym, że jej samodzielne badanie może być nieefektywne. Z tego względu już przy pierwszym zauważeniu lub wyczuciu niepokojącej zmiany skórnej na głowie należy udać się do lekarza. Wczesne rozpoznanie raka skóry daje prawie 100% szans na całkowite wyleczenie, dlatego w ramach profilaktyki warto regularnie wykonywać badanie trichoskopowe skóry głowy.

Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu medycznego, badania fizykalnego i wideodermatoskopowego, a także dzięki biopsji. Terapia nowotworów skóry opiera się zazwyczaj na wycięciu chirurgicznym, usunięciu laserowym i terapii fotodynamicznej, a jeśli to konieczne, także na chemioterapii. Plan leczenia ustalany jest indywidualnie i zależy od wielu czynników.